Phóng to

Ngày nay với kĩ thuật nghe nhìn, chẳng cần đi đâu cũng có thể nghe hát quan họ, xem thi thả chim bay ở bờ hồ Hoàn Kiếm hoặc hứng lên thì tìm nếm bánh đúc chợ quê ở… tầng thượng một nhà hàng trên phố Láng Hạ. Nhưng muốn nghe quan họ cho ra quan họ, muốn chứng kiến một lễ hội thả chim thứ thiệt, nguyên thủy thì vẫn phải cất công về tận Bắc Ninh, Thuận Thành.

Làng Lạc Thổ, nơi chúng tôi tìm về dự "Hội thi chim bồ câu bay mùa hạ 2003" nay đã bước đầu đô thị hóa, trở thành một bộ phận của thị trấn Hồ, huyện lị huyện Thuận Thành.

Nhưng vẻ quê kiểng dường như còn nguyên. Đình làng bị phá từ thời kháng chiến chống Pháp, thời tập thể hóa nhiều năm bị bỏ vắng nay được bà con góp công góp của dựng lại. Kiến trúc tuy chưa được cổ kính nhưng cũng khang trang. Qua ít câu đối còn giữ được, biết làng xưa thờ Lý Phật Tử (Hậu Lý Nam Đế) làm Thành Hoàng, vậy ra làng đã ngàn năm tuổi có dư? Bức Đại Tự quý hiếm còn giữ được mang bốn chữ "Mỹ tục khả phong" (phong tục tốt đẹp đáng khen ngợi), được ban tặng từ năm Tự Đức thứ tư (1844?).

Hội thi chim bồ câu bay đã có từ ngày ấy hay còn xưa hơn nữa? Đến đây tôi mới hiểu thế nào là "văn hóa phi vật thể", những di sản thường là cổ hơn, mong manh hơn rất nhiều những đền miếu vốn đã khó chống chọi với thời gian, chiến tranh và thói vô cảm của con người.

Thử nghĩ mà xem để có một đàn chim 10 con đủ tiêu chuẩn dự Hội, một anh nông dân mỗi năm phải bỏ ra 4 tạ thóc rồi còn công phu, lựa chọn, tập luyện cho một đội hình "lý tưởng", có đủ chim già lão luyện, chim tơ đương hăng nhưng được "nén mái", bớt… "yêu" đi mới đủ sức bay cao, bay xa… bận bịu, tốn kém thế nhưng nếu có may mắn đoạt giải nhất thì cũng được thưởng cái chậu nhôm, bộ ấm chén, trị giá vài chục nghìn.

Phóng to

Vậy mà tưng bừng hể hả, bỏ công gánh chim từ mãi Gia Lâm sang, từ Yên Phong tới. Họ, những người chơi chim nghiệp dư ấy quả là những nghệ sĩ đích thực, không một chút vụ lợi.

Những đàn chim vẫn nối nhau bay lên, loạc choạc tí chút rồi mau chóng xếp thành hàng trên nền trời vừa qua cơn mưa sạch làu. Bóng chúng in trên mặt ao đình, như một chiếc gương lớn. Trên bờ ao, một anh trai làng vừa lăm lăm dùi trống vừa nghết lên trời dõi theo đội hình chim bay hễ anh gõ cắc cắc vào tang trống là đàn chim ấy bị loại!. Còn nếu đàn chim bay về, bay cao, anh sẽ gõ ba tiếng tùng tùng tùng, bàn giao cho "trịch thượng". Đấy là các vị trong ban chung khảo, đương ngồi đâu đó trong ngôi nhà hai tầng trong xóm, được cách ly chặt chẽ, chỉ truyền kết quả theo dõi tầng thượng của mình qua những mảnh giấy nguệch ngoạc giao cho liên lạc.

Kỷ luật chấm thi nghiêm lắm, có thế mới không eo xèo, mới giữ được uy tín của địa phương mở Hội bởi vì Lạc Thổ đâu có độc quyền. Nhiều làng trong vùng cũng có phong tục thi thả chim câu. Ngay cả nơi niêm yết kết quả, đã thấy những mảnh giấy giản dị thông báo ngày làng X, làng Y mở Hội mời các làng dự. Những ngày hội dường như quanh năm không dứt trên vùng đất thanh bình và mến khách này.