Theo các văn bản hướng dẫn của Luật người khuyết tật, việc xác định mức độ khuyết tật cho người khuyết tật sẽ do hội đồng giám định khuyết tật của địa phương (phường xã) đánh giá thông qua các bảng hỏi, sau khi có đơn đề nghị của gia đình hoặc người khuyết tật. Và tùy thuộc vào số câu được trả lời này mà tính điểm để xếp hạng mức độ khuyết tật nặng hay nhẹ, có được nhận trợ cấp xã hội hay không.

Xác định khuyết tật bằng mắt thường

Bà Nguyễn Thị Hồng Linh - cán bộ phụ trách văn hóa, xã hội của P.Cầu Kho, Q.1 (TP.HCM) - cho biết đối với những trường hợp khuyết tật về vận động thì hội đồng giám định có thể đánh giá được, còn chỉ bằng những câu hỏi và mắt thường thì không thể nào xác định một người có tâm thần hay không, mức độ nặng hay nhẹ. Bà Linh nói: “Ngoài trạm trưởng trạm y tế có trình độ chuyên môn về y khoa, chúng tôi không ai có chuyên môn cả”.

Đây cũng là điều băn khoăn của ông Phạm Bảo Toàn - chủ tịch P.10, Q.Phú Nhuận. Ông Toàn cho biết: “Các hồ sơ cũ thì tiếp tục được hưởng chế độ. Những hồ sơ xin giám định mới chúng tôi không dám giám định vì không đủ chuyên môn, ở trạm y tế P.10 không có bác sĩ”.

Theo ông Bùi Văn Thịnh - chủ tịch P.Cầu Kho, Q.1, việc chuyển xác định mức độ thương tật về cho phường xã rất dễ xảy ra sai sót và bị lợi dụng. “Thời gian qua có hiện tượng công dân gây án nhưng sau đó lại được thả tự do vì bị tâm thần, mà do các cơ quan pháp y tâm thần giám định gây nhiều bất bình. Tôi nói ví dụ có người nào đó chuyển hộ khẩu đến P.Cầu Kho để cư trú và có đơn đề nghị giám định khuyết tật, họ hoàn toàn có thể giả vờ để qua mặt hội đồng giám định bằng cách trả lời không đối với các câu hỏi. Khi đó sẽ phải cấp giấy chứng nhận khuyết tật, lỡ sau này công an phát hiện người này đã gây án thì chết chủ tịch hội đồng giám định” - ông Thịnh nói.

Còn ông Phạm Bảo Toàn cho rằng với cơ chế đang được thực hiện, các cán bộ cơ sở rất dễ lạm quyền: “Tôi hoàn toàn hiểu rằng việc Luật người khuyết tật cho phép thành lập hội đồng giám định tại phường xã để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho công tác chăm sóc người khuyết tật, nhưng với cách thực hiện như hiện nay thì luật này hoàn toàn có thể bị lạm dụng, làm người không khuyết tật cũng được hưởng trợ cấp hoặc ngược lại”. Ông Toàn cho biết P.10 đã tiếp nhận trường hợp người hoàn toàn khỏe mạnh nhưng giả vờ chống nạng đến xin giám định khuyết tật.

Kiến nghị sửa đổi

Bà Nguyễn Thị Hồng Linh cho biết trong các buổi báo cáo lên Phòng LĐ-TB&XH Q.1, P.Cầu Kho đã kiến nghị cấp trên có hướng dẫn cụ thể và chi tiết, hoặc chuyển việc giám định tâm thần, thần kinh sang cho các cơ quan y tế giám định cho đúng chuyên môn, nghiệp vụ. Tuy nhiên, theo bà Linh, kiến nghị này đã được chuyển lên cấp trên nữa và chờ hướng dẫn cụ thể.

Tuy nhiên, trong những phường xã mà chúng tôi khảo sát không phải ở đâu cũng phát hiện những bất cập của việc thi hành Luật người khuyết tật. Là một trong những phường thực hiện Luật người khuyết tật rất sớm, ông Phan Văn Rắc, chủ tịch P.Bình Hưng Hòa (Q.Bình Tân), cho biết sau khi Luật người khuyết tật có hiệu lực, phường đã lập hội đồng giám định để giám định 108 trường hợp và đến nay đã có quyết định hưởng chế độ cho 95 người. “Chúng tôi thấy không có gì khó khăn cả, hội đồng cứ thực hiện theo hướng dẫn của pháp luật thôi” - ông Rắc cho biết.

Theo bà Trịnh Thị Phương Châm - trưởng Phòng LĐ-TB&XH Q.1, khi triển khai thành lập hội đồng giám định y khoa tại các phường thì quận nhận được nhiều phản ảnh về khó khăn trong quá trình thực hiện. Việc giám định được thực hiện thủ công bằng mắt thường, giám định người tâm thần qua kiểm tra bằng bảng hỏi tám câu, không có máy đo sóng điện não... Những trường hợp có bộ hồ sơ cũ hoặc thường xuyên khám bệnh ở y tế phường thì việc giám định dễ dàng. Còn trường hợp mới và phức tạp phường không thể xác định thì phải chuyển lên Hội đồng giám định y khoa TP.