Phóng to

TTCT - LTS: Ngày 27-7, Viện Kinh tế TP.HCM tổ chức hội thảo về “Giải quyết vấn đề ngập lụt đô thị”. Tuổi Trẻ Cuối Tuần đăng đề xuất của GS Lê Huy Bá về một giải pháp xóa ngập lụt tại TP.HCM.

Hàng loạt giải pháp cho vấn đề ngập lụt đô thị đã được đưa ra và thực hiện như: cải tiến hệ thống thoát nước, nâng đường... nhưng đều tỏ ra không đạt hiệu quả, vì những giải pháp đó chỉ là những giải pháp mang tính “chống đỡ, tình thế, bị động”.

Thực trạng

Sau gần năm năm (2001-2005) thực hiện kế hoạch chống ngập, TP.HCM mới xóa được 56/100 điểm ngập, nhưng có thêm gần 30 điểm ngập mới phát sinh. Kết quả ấy chưa tương xứng với công sức, tiền bạc và sự mong mỏi của bà con. Đến nay còn rất nhiều điểm thường xuyên ngập nước sau mưa và triều cường.

Đáng kể nhất là khu vòng xoay Phú Lâm, cửa ngõ phía tây thành phổ, bao gồm các đường: Hậu Giang, Hùng Vương, Kinh Dương Vương, Minh Phụng. Tại quận Bình Thạnh, các đường Chu Văn An, Bùi Đình Túy, Đinh Bộ Lĩnh, Bạch Đằng hay Miếu Nổi cũng thường xuyên bị ngập nặng do mưa và triều cường. Ở khu vực ngã tư Bốn Xã, thuộc quận Bình Tân, nơi có tốc độ đô thị hóa cao, tình trạng ngập úng còn kinh hoàng hơn.

Những nơi này trước kia vốn là vùng ruộng trũng nhiều bàu, ao, kênh, rạch, nay bị lấp đi, thay vào đó là hàng trăm căn nhà, nhiều công trình mới mọc lên theo kiểu mạnh ai nấy làm, trong khi hệ thống thoát nước chưa được chú ý đúng mức nên cứ mưa xuống là đường bị ngập. Nhiều nơi chìm sâu trong nước 2-3 ngày mới rút, gây khổ cực, phiền phức cho hàng nghìn hộ dân. Khu vực bán đảo Thanh Đa (Bình Thạnh), đường Mễ Cốc 1, 2 (quận 8), khu Ba Bò (Thủ Đức) cũng là những nơi khá “nổi tiếng” vì ngập úng. Đáng lạ hơn là ngay cả khu vực gần kênh rạch vẫn bị ngập như quận Tân Bình, cạnh kênh Nhiêu Lộc, hay như vùng nằm dọc theo sông Bến Cát, quận Gò Vấp.

Nguyên nhân

Theo chúng tôi, lý do gây ngập lụt ở TP.HCM chính là tổ hợp của các nguyên nhân:

1- Vị trí tạo thành của một “đô thị ngập triều”.

2- Do kênh rạch bị san lấp quá nhiều.

3- Do mưa, nhất là mưa đô thị ngày một tăng.

4- Do điều kiện mặt đất bị bêtông hóa cao, nước không thấm được xuống tầng đất sâu và tầng nước ngầm, vừa gây ngập tầng đất mặt lại vừa làm mất lượng nước bổ sung hằng năm cho nước ngầm, làm mực nước ngầm mỗi ngày một tụt sâu hơn.

5- Do ảnh hưởng của thủy triều.

6- Do cấu trúc hệ thống thoát nước cũ, lưu lượng nhỏ, qua nhiều năm đã không còn phù hợp và hư hỏng nhiều.

7- Do nước biển dâng.

8- Do hình thành nhiều con đê bao khép kín, chống ngập đất nông nghiệp thì lại dồn nước về ngập đô thị.

Giải pháp của Sở GTCC

Theo báo cáo thực trạng và giải pháp thoát nước TP.HCM của Sở GTCC TP.HCM (tháng lO-2003), các biện pháp xử lý đã triển khai cho vùng trung tâm thành phố (chiếm tới 85% tổng số điểm ngập) bao gồm các điểm chính như sau:

(1) Đối với vùng ngập do triều và mưa: tiến hành san lấp nâng cao cao trình mặt đất, nâng cao mặt đường (như đã san lấp ở khu đô thị mới quận 7 hay tôn cao mặt đường đường Xô Viết Nghệ Tĩnh và đường Đinh Bộ Lĩnh, quận Bình Thạnh, TP.HCM.

(2) Đối với vùng ngập do mưa: làm thêm các đường cống nối từ đường này với đường khác; tạo hệ thống cống lấy và dẫn nước hoặc dùng máy bơm để bơm lượng nước ngập sang nơi khác.

(3) Tiến hành nạo vét một số kênh rạch, nạo vét ống cống, hố ga định kỳ nhằm tăng lượng nước tiêu thoát.

(4) Đang triển khai các dự án (vốn ODA hay vốn trong nước) như dự án vệ sinh môi trường TP.HCM (lưu vực Nhiêu Lộc - Thị Nghè), dự án cải thiện môi trường nước (tiểu dự án cải tạo HTTN rạch Hàng Bàng), dự án cải thiện môi trường nước (lưu vực Tàu Hủ - Bến Nghé - Đôi - Tẻ), dự án cải thiện vệ sinh và nâng cấp đô thị lưu vực Tân Hóa - Lò Gốm...

Các giải pháp này tuy chưa hoàn tất nhưng đã bộc lộ tính không khả thi của nó. Chỉ nói riêng dự án Nhiêu Lộc - Thị Nghè, với kinh phí hơn 400 triệu đôla, việc xóa ngập không những không thực hiện được trọn vẹn mà còn phát sinh những điểm ngập mới. Tức là các giải pháp của Sở GTCC TP.HCM vẫn không giải quyết được tận gốc vấn đề ngập nước đô thị vì chưa nắm vững bản chất vật lý của khu vực bị ngập nước và khu vực nhận nước tiêu thoát, chưa thấy hết được tính mất cân bằng của lưu vực đô thị trong quá trình đô thị hóa.

Giải pháp tổng thể

1. Nguyên tắc

Trong giải pháp tổng thể, cần kết hợp hài hòa các mục tiêu kinh tế, môi trường và xã hội. Không vì mục đích kinh tế mà bỏ qua các vấn đề về môi trường. Phải xuất phát từ nguyên lý cân bằng nước, tổng lượng nước mưa và nước thải không vượt quá lượng nước tiêu thoát qua hệ thống cống, sông, kênh rạch. TP.HCM hình thành, phái triển trên vùng đất ngập triều. Vì vậy, khi xây dựng các hệ thống thoát nước cần căn cứ vào tình hình mỗi lưu vực sông - rạch, lạch - triều. Phải tính toán kỹ diện tích đất, mặt thoáng cần giữ lại không được san lấp để duy trì hệ sinh thái, duy trì diện tích đất tự nhiên, điều tiết nước mưa - nước triều.

Vùng đất trũng của thành phố là những phần thuộc phía tây nam, đông và nam là những vùng có độ cao so với mặt nước biển chỉ từ 0,5-l,0m. Vì vậy, khi xây dựng các công trình tại khu vực này cần chú ý xây dựng dọc theo các tuyến thoát nước, tránh không nên xây ngăn tuyến thoát nước, gây ngập lụt.

Trong qui hoạch xây dựng thành phố cần chú ý tỉ lệ thích hợp giữa diện tích bêtông hóa và diện tích đất trống, mặt thoáng. Bảo vệ tuyệt đối một tỉ lệ an toàn về diện tích và thể tích chứa nước của kênh rạch, bàu, đìa, ao chuôm vì đó là những hồ điều hòa tự nhiên vô giá. Một nửa đô thị TP.HCM là đô thị ngập triều. Vì vậy, khi thiết kế nhà cửa, xây dựng đô thị phải hết sức lưu ý tránh những hậu quả triều cường, tránh ngập bẩn và ngập mặn.

Phải giữ đúng nguyên tấc giải quyết thoát nước theo lưu vực tự nhiên, không quản lý theo đơn vị hành chính. Hồ điều hòa sẽ phải được xây dựng, không thể nào khác được. Những vị trí không còn đủ diện tích thì chỉ làm hồ điều hòa (chìm hoặc nổi). Những vùng còn đủ diện tích (từ 0,5ha trở lên) nên xây dựng hồ sinh thái, mang cả chức năng điều hòa. TP.HCM rất ít hồ, việc xây dựng thêm hồ sinh thái dạng này là hết sức cần thiết và cấp bách. Không xây nhà cao tầng ở những vùng quá thấp, trũng, đất không nền. Cần tính đến mực nước biển dâng do trái đất nóng lên.

2. Giải pháp cụ thể

- Nạo vét kênh rạch để tăng lưu lượng thoát nước. Mức nạo vét lấy kích thước kênh rạch trước khi bị bồi lấp, lấn chiếm.

- Đối với vùng cao: không nối thêm ống cống vào các đường cống cũ để nhận thêm lượng thải quá dung tích lưu vực. Xây dựng các đoạn cống thoát nước mới bên cạnh các đoạn cống thoát nước quá tải để biến thành không quá tải. Cuối đoạn cống mới này lắp van một chiều để chủ động thoát nước tự chảy; hoặc thay vào đoạn cống mới là một hồ điều hòa dạng chìm ở những nơi có điều kiện địa hình cho phép như ở công viên, dưới vòng xoay, dưới vườn hoa..., lượng nước này có thể được dùng cho cứu hỏa, tưới cây, rửa đường...

- Đối với vùng ngập do mưa: không làm thêm các đường cống nối từ đường này với đường khác; mà tạo thêm hệ thống cống lấy và dẫn nước mưa vùng phía bắc trực tiếp ra sông Sài Gòn, không cho đi qua nội thành nữa.

- Đối với vùng thấp: xây dựng hồ điều hòa dạng chìm chứa lượng nước chưa kịp tiêu thoát, sau đó khi triều rút thoát nước tự chảy.

Kết hợp các giải pháp khác như:

Hoàn chỉnh qui hoạch về thoát nước đô thị (TNĐT), phải thể chế hóa các đặc trưng, tiêu chí có liên quan tới TNĐT như: cốt san nền, tỉ lệ diện tích đất tự nhiên, hồ ao, kênh rạch, xây dựng tiêu chí sinh thái đô thị...

- Thể chế hóa về mức thưởng, phạt, thuế khóa có liên quan tới TNĐT.

- Tiến tới xã hội hóa TNĐT.

- Các giải pháp phi công trình: tăng cường năng lượng quản lý hệ thống thoát nước, xây dựng hệ thống hành lang pháp lý, nâng cao nhận thức cộng đồng... Việc để người dân tự quản lý, kiểm soát những công trình giảm thiểu lũ cũng là một yếu tố quan trọng góp phần hạn chế ngập lụt ở các đô thị. Nhưng biện pháp căn cơ là tầm nhìn của các nhà qui hoạch, nhà quản lý trong quá trình phát triển đô thị.

- Tìm hiểu khả năng đào một kênh vành đai đủ lớn để tiêu nước nửa phía bắc và tây bắc thành phố từ sông Sài Gòn, chỗ cửa Rạch Tra, chảy qua Hóc Môn, về Bình Chánh, ra sông chợ Đệm.

- Xây dựng các hồ điều hòa nửa nổi nửa chìm, hay hồ chìm ở một số quận nội thành, một số hồ sinh thái - điều hòa ở các quận 12, 9, 7, Bình Tân, Nhà Bè, Thủ Đức, Bình Chánh, Hóc Môn.

Phải cộng tham số mức ngập cao nhất sau 15 năm nữa do nước biển dâng vào cốt nền.

Sau hội thảo này nên có một Workshop của các chuyên gia, biến ý tưởng thành chương trình hành động cụ thể giải quyết ngập nước đô thị.