Phóng to

Dệt thổ cẩm của làng nghề dệt dân tộc Thái tại Nghệ An - Ảnh: K.N.

TT - Các sản phẩm làng nghề truyền thống - vốn được đánh giá có nhiều tiềm năng - lại chưa khắc phục được điểm yếu cố hữu là làm ăn nhỏ lẻ, thiếu liên kết, vì thế đang phải chật vật để tìm chỗ đứng trong quá trình hội nhập.

Mạnh ai nấy làm

Khá nổi tiếng nhưng làng nghề đan lát Phú Vinh (Hà Tây) vẫn có những khó khăn riêng. Công ty Hoa Sơn đóng tại làng nghề này sử dụng nhiều lao động và nghệ nhân đan lát trong làng. “Bộ sưu tập” hàng đan lát xuất khẩu của Hoa Sơn có hơn 2.000 mẫu.

Độc đáo nhất là tranh phong cảnh và chân dung đan bằng sợi tre và mây chuốt mỏng như sợi chỉ đã nâng nghề đan lát lên hàng nghệ thuật với nhiều sản phẩm giá trị xuất khẩu cao.

Thông qua Công ty Hoa Sơn, làng nghề Phú Vinh đã liên kết với các làng nghề đan lát khác ở Quảng Ngãi, Đồng Nai, TP.HCM để tận dụng nguồn nguyên liệu mây tre, lá buông tại chỗ, nhân công giá rẻ, khai thác những đơn hàng xuất khẩu lớn.

Song giám đốc Nguyễn Văn Trung vẫn băn khoăn: “Chất lượng vẫn là khâu yếu nhất, kế đến là mẫu mã. Hiện làng nghề chỉ làm sản phẩm theo mẫu của khách hàng, nghệ nhân làng nghề chưa tự thiết kế mẫu nên giá trị sản phẩm chưa cao”. Hoa Sơn cũng mời các nghệ nhân thiết kế mẫu nhưng vẫn chưa chuyên nghiệp.

Bình Định cũng có nhiều làng nghề truyền thống với những sản vật độc đáo như rượu Bàu Đá, thổ cẩm của đồng bào Ba Na, gỗ mỹ nghệ, khảm xà cừ, đúc đồng, dệt thảm xơ dừa, bánh tráng nước dừa, bánh tráng gạo...

Tuy nhiên việc tiêu thụ vẫn khó khăn do phần lớn sản phẩm làng nghề ở Bình Định không có thương hiệu, nhãn hiệu hàng hóa. Sản phẩm làng nghề khi xuất ngoại đều phải gắn những cái tên của nhà xuất khẩu...

Căn bệnh lớn của làng nghề đó là làm ăn nhỏ lẻ, mạnh ai nấy làm, thiếu sự kiên kết, hợp tác, phân công để khai thác thế mạnh của từng làng nghề ở mỗi địa phương.

Hệ quả là một làng nghề không đủ sức đảm đương những đơn hàng lớn theo yêu cầu của khách hàng nước ngoài, các làng nghề cũng chậm chân trong việc ứng dụng những kỹ thuật hiện đại vào sản xuất.

Sự khéo léo của đôi tay cộng với sự cần cù có thể cho ra những sản phẩm tinh xảo nhưng không thể đáp ứng được những đơn hàng lớn. Chưa kể chất lượng sản phẩm không đồng đều, điều tối kỵ khi bán hàng ra nước ngoài.

“Lên đời” cho sản phẩm làng nghề

Theo bà Trần Thị Tuyết Nga, “sản phẩm làng nghề cũng bị cạnh tranh từ các nước khác vì vậy cần có trung tâm xúc tiến thương mại cho các làng nghề với một bộ máy chuyên nghiệp, tiếp cận được thị trường thế giới”. Các làng nghề cũng cần được hỗ trợ đào tạo về mỹ thuật, đầu tư máy móc để nâng cao chất lượng sản phẩm và độ tinh xảo.

Gần đây, giữa các làng nghề đang có xu hướng tự tổ chức lại theo hướng gắn kết, thông qua hợp tác xã (HTX), liên kết với doanh nghiệp... HTX làng nghề Một Thoáng VN (Củ Chi, TP.HCM), nơi qui tụ nhiều làng nghề truyền thống: làm giấy dó, in tranh mộc bản, chạm khắc gỗ, đan mây tre, làm đồ gốm...

Nhưng quá trình tổ chức lại cũng đã nảy sinh những vấn đề mới, chẳng hạn như nên đi vào hàng “độc” hay sản xuất đại trà, làm sao kiểm soát chất lượng khi có đơn hàng lớn...

Bà Trần Thị Tuyết Nga - chủ nhiệm HTX làng nghề Một Thoáng VN, nói: “Khi liên kết phải tổ chức bộ phận kiểm soát chất lượng và phải tìm ra hàng độc, chịu khó đầu tư ý tưởng để có thể biến những vật liệu đơn giản thành những món hàng có giá trị cao. Không nên quá tham đơn hàng, hãy tôn trọng nguyên tắc: chất lượng. Những thay đổi đó sẽ dần tạo ra phong cách mới cho làng nghề và sản phẩm làng nghề.

Một số địa phương cũng đang quyết tâm “lên đời” cho sản phẩm làng nghề với đầy đủ thương hiệu, nhãn hàng hóa, có tiêu chuẩn sản phẩm và đảm bảo an toàn thực phẩm.

Ông Cao Xuân Lương - giám đốc Trung tâm Khuyến công Bình Định, cho biết: “Chương trình khuyến công sẽ tập trung khắc phục những nhược điểm này”.

Bình Định sẽ hỗ trợ làng nghề rượu Bàu Đá về công nghệ, đăng ký chất lượng rượu thống nhất cho các cơ sở, thành lập HTX chuyên xuất khẩu rượu Bàu Đá. Các ngành chức năng của Bình Định cũng sẽ tư vấn cho các cơ sở, hộ gia đình làm nghề truyền thống về thị trường tiêu thụ, chủng loại, mẫu mã, công nghệ và cách quảng bá sản phẩm trên thị trường...