Hệ thống lưới điện của bất cứ quốc gia nào người ta cũng đều phải tính toán để có nhiều loại hình nhà máy điện khác nhau đề phòng sự cố và không quá lệ thuộc vào một loại nguyên nhiên liệu đầu vào nào đó. Cụ thể là phải có thủy điện để phòng khi giá dầu biến động, có nhiệt điện phòng khi khô hạn.

Ở VN, trước đây chỉ phổ biến nhiệt điện chạy than, nhiệt điện chạy dầu, sau đó có thêm các nhà máy tuôcbin khí hỗn hợp, đặc biệt là thủy điện chiếm đến khoảng 36% tổng sản lượng điện.

Nguyên tắc khi thiết kế các nhà máy thủy điện lớn nằm trong hệ thống điện quốc gia là phải chọn tần suất thiết kế đảm bảo 95%, nghĩa là bình quân 20 năm mới có một lần thiếu nước so với công suất được đưa vào cân bằng hệ thống điện.

Bởi vậy, không thể đổ thừa mỗi khi không đủ nguồn nước là do ông trời, mà còn do khâu tổ chức thiếu nhất quán, chưa định lượng hóa lợi ích mang lại cho các ngành theo phương án vận hành điều tiết cho phát điện, cắt lũ, cấp nước cho nông nghiệp, công nghiệp và duy trì dòng chảy tối thiểu...

Trong khi đó, mặc dù thủy điện chiếm tỉ trọng đáng kể nhưng toàn bộ hệ thống lại không có phương án dự phòng nên bất cứ biến động nhỏ nào như bất lợi về thủy văn, ngưng bảo trì, sửa chữa do sự cố, biến động giá xăng dầu, khan hiếm than, khí... thì sẽ rơi ngay vào tình trạng thiếu điện.

Khi thủy điện ăn đong theo từng mét nước thì cả hệ thống cũng phập phù ăn đong theo.

Chính vì thế, muốn đảm bảo an ninh điện năng, cần phải rà soát, đánh giá lại quy hoạch phát triển ngành điện, đẩy mạnh tiến độ xây dựng và chất lượng của các nhà máy điện.

Thời gian vừa qua, công luận luôn bức xúc về tình trạng thiếu điện còn do nguyên nhân nhiều dự án dàn trải, tốc độ xây dựng chậm trễ, một số chủ đầu tư không đủ năng lực tài chính, sự yếu kém và thiếu kinh nghiệm trong các khâu thủ tục đấu thầu...

Hơn thế, để ngành điện, nhất là thủy điện, không phải luôn ca mãi điệp khúc bài ca thiếu nước cần có giải pháp tổng thể, hữu hiệu, đồng bộ từ khâu tạo nguồn, phát điện, truyền tải, quản lý ngành và dịch vụ phụ trợ.

Chính phủ mới giao cho Bộ Tài nguyên - môi trường là “nhạc trưởng” chịu trách nhiệm xây dựng quy trình vận hành liên hồ chứa và điều hành để điều hòa lợi ích chung của các hồ dùng nước và phục vụ việc phát triển bảo vệ tài nguyên nước trên nền tảng quản lý lưu vực sông.

Ở đâu cũng vậy, hễ cứ khó khăn, bí bách là người ta lại... kêu trời. Nhưng trong trường hợp này, có lẽ đâu phải chỉ tại ông trời!