Chủ thể chính của nền kinh tế là DN dân doanh

NHẬT LINH - HƯƠNG GIANG

TT - Đó là nhận định của viện trưởng Viện Nghiên cứu cải cách và phát triển Trung Quốc (CIRD) Trì Phúc Lâm khi đánh giá toàn bộ quá trình cải cách kinh tế của Trung Quốc (TQ) trong 25 năm qua.

Kinh nghiệm cải cách kinh tế của Trung Quốc:

Phóng to

Cũng giống như Trung Quốc, tại VN Nhà nước vẫn giữ cổ phần chi phối ở nhiều doanh nghiệp nhà nước đã cổ phần hóa. Trong ảnh: Công ty cổ phần nhựa Bình Minh có vốn điều lệ 107 tỉ, trong đó Nhà nước nắm giữ gần 65% - Ảnh: T.V.NGHI

Đánh giá được đưa ra tại Diễn đàn cải cách kinh tế VN - TQ do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế T.Ư (CIEM) phối hợp tổ chức tại Hà Nội trong hai ngày 13 và 14-5.

Với mục tiêu trao đổi kinh nghiệm về chính sách phát triển kinh tế giữa hai nước, viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế T.Ư Đinh Văn Ân cho biết từ nay trở đi, diễn đàn này sẽ được tổ chức thường niên.

Cải cách bắt đầu từ doanh nghiệp nhà nước

Khiếm khuyết nghiêm trọng nhất trong hệ thống kinh tế kế hoạch truyền thống là coi nhà nước là chủ thể quyền sở hữu tài sản duy nhất. Do đó, điểm cốt lõi trong mục tiêu của cải cách ở TQ, theo ông Trì Phúc Lâm, là hiện thực hóa việc xã hội hóa quyền tài sản, cải cách mạnh mẽ các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) mà công việc đầu tiên phải thực hiện là tách bạch phần sở hữu vốn của nhà nước ra khỏi hoạt động bình thường, các chính sách, chiến lược của doanh nghiệp (DN).

Các nhà nghiên cứu TQ cho biết vai trò của thành phần kinh tế dân doanh trong từng giai đoạn cải cách kinh tế (qua ba kỳ đại hội Đảng Cộng sản TQ) đã được nâng từ thành phần “bổ sung” cho kinh tế tập thể lên thành một bộ phận được nhà nước thừa nhận và bảo vệ. Cũng qua hai kỳ đại hội của Đảng Cộng sản TQ, trong chính sách cải cách DNNN, theo ông Lâm, vị trí, vai trò của kinh tế sở hữu hỗn hợp, đặc biệt

GS Tương Lai: “Tôi muốn nói rõ là những tồn tại và khuyết tật của xã hội Trung Quốc trong tiến trình cải cách cũng là những vấn đề nổi cộm và bức xúc trong xã hội VN hôm nay.

Nhà nước có mặt khắp nơi, nhưng cùng với sự có mặt đó là sự yếu kém, bất lực và xuống cấp của một bộ phận không nhỏ trong đội ngũ cán bộ viên chức nhà nước.

Trong lúc đó, bóng dáng của các tổ chức phi nhà nước thì chưa có hoặc chỉ thấp thoáng, tôi muốn nói đến những yếu tố cấu thành của xã hội dân sự mà nếu không có nó thì nhà nước pháp quyền XHCN sẽ không có nền tảng vững chắc.

Chủ thể của kinh tế thị trường là ai nếu không phải là các doanh nghiệp, mà chủ yếu có lẽ là doanh nghiệp dân doanh. Hơn nữa, xu thế không thể đảo ngược của thị trường hóa là sự chuyển đổi từ nền kinh tế do nhà nước ôm lấy hết, sang nền kinh tế vận hành theo qui luật của thị trường.

Kinh nghiệm của Trung Quốc, chính quyền nhà nước là người cung cấp dịch vụ cho nền kinh tế thị trường chứ không phải là người kiểm soát, sự chuyển đổi từ nền kinh tế kiểm soát và cho phép sang nền kinh tế định hướng cung cấp dịch vụ công ích sẽ là một bước đi có tính đột phá cho sự tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội cần được nghiên cứu một cách nghiêm túc và mạnh dạn thử nghiệm.

là thông qua cổ phần hóa, được nâng lên đáng kể cũng là một yếu tố quan trọng trong việc duy trì tăng trưởng kinh tế cao và bền vững: sau 25 năm (1978-2003), tổng sản phẩm trong nước (GDP) của TQ đã tăng 20,5 lần, thu nhập bình quân đầu người đạt 1.000 USD.

“Kinh tế sở hữu hỗn hợp đóng vai trò không thể thay thế, có khả năng phá vỡ những ranh giới truyền thống và hiện thực hóa sự hội nhập và hợp tác giữa các loại hình kinh tế, tạo sự năng động cho nền kinh tế” - ông Lâm nhận định. Không những vậy, ngay cả khi kinh tế tư nhân, kinh tế sở hữu hỗn hợp đã trở thành chủ thể chính của nền kinh tế, yếu tố ổn định về kinh tế - xã hội vẫn luôn được đảm bảo.

Với định hướng này, tỉ lệ DN do Nhà nước TQ nắm giữ và quản lý đến nay chỉ còn chiếm 24% trong số các hình thức sở hữu, tạo điều kiện bảo toàn và phát triển giá trị tài sản nhà nước. “Điều này còn cho phép đạt một mục đích khác nữa là giảm các hình thức can thiệp hành chính, thật sự tách biệt quản lý hành chính của chính quyền ra khỏi DN” - ông Lâm nhấn mạnh.

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra với TQ hiện nay, theo Thường Tu Trạch (phó viện trưởng CIRD), là mặc dù hầu hết DNNN đều đã tiến hành cải cách nhưng cổ phần nhà nước trong các DN “còn quá lớn”, thậm chí “100% sở hữu nhà nước” vẫn khá phổ biến, chưa kể tình trạng các DN mặc dù đã có hội đồng quản trị, ban kiểm soát nhưng cơ cấu quản trị và cơ chế hoạt động vẫn chưa được thiết lập theo hướng kinh tế thị trường hiện đại. “VN cũng đang phải giải quyết những vấn đề tương tự, khi mà số DN cổ phần hóa tuy đã đạt tới con số ấn tượng là 1.766 DN nhưng số vốn của các DN này chỉ chiếm chưa tới 10% tổng số vốn của DNNN” - TS Lê Đăng Doanh, chuyên gia cao cấp của Bộ Kế hoạch và đầu tư, bình luận.

Phải xóa bỏ cơ chế chủ quản, đẩy mạnh cải cách hành chính

Ông Thường Tu Trạch cho biết TQ đang tiếp tục tiến hành cải cách cơ cấu sở hữu của các DNNN theo hướng giảm số cổ phần nhà nước nắm giữ của nhiều lĩnh vực xuống đến dưới 50%. “Ngay cả với những ngành then chốt, tỉ lệ cổ phần nhà nước nắm giữ để kiểm soát là bao nhiêu (từ 51-75%) cũng cần phải tính toán, không giữ con số cứng nhắc về tỉ lệ nắm giữ nữa” - ông Trạch tiết lộ. “TQ cũng đang bắt đầu một chương trình cải cách hành chính trọng điểm ba năm, bắt đầu từ các đơn vị hành chính sự nghiệp với 45 triệu viên chức” - ông Trạch cho biết. Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn nhìn nhận đây là tiến trình cải cách thậm chí còn khó khăn hơn cả cải cách kinh tế. “Nhưng cần phải làm, nếu cần thiết thì phải đưa ra những mô hình mới để thực hiện, để tăng cường công năng của bộ máy công quyền” - ông Trạch khẳng định.

TS Doanh cho rằng cùng với cải cách DNNN, cải cách hành chính sẽ là công việc quan trọng cần thực hiện để đảm bảo cho cải cách đạt hiệu quả cao: “Các cơ quan nhà nước phải loại bỏ được tình trạng nhũng nhiễu, quan liêu, phải làm đúng, làm đủ trách nhiệm. Nếu không, sẽ gây nguy hại cho DNNN, DN tư nhân và người dân nói chung”.

TS Ngô Văn Điểm thì cho rằng cải cách hành chính là một việc khó, phức tạp vì tác động trực tiếp đến quyền lợi của tổ chức công quyền, nhưng nếu được thực hiện thành công thì chi phí bỏ ra thấp mà tầm tác động lại sâu rộng và lâu dài. Chương trình cải cách hành chính ở VN, theo ông Điểm, sẽ được tiến hành tổng thể trên cả ba góc độ: cải cách thể chế, bộ máy và cán bộ - công chức.