Phóng to

“Puzzler-in-Chief: Bill Clinton Provides Clues for NYT Crossword”, tít một bài báo chơi chữ “Puzzler-in-Chief” là nhại từ “Commander-in-Chief” vì Tổng thống Mỹ đồng thời là tổng tư lệnh lực lượng quân đội Mỹ.

Vì ô chữ tiếng Anh hơi khác ô chữ tiếng Việt nên trước tiên chúng ta hãy làm quen với một số từ dùng trong ô chữ tiếng Anh. “A crossword is a word puzzle that normally takes the form of a square grid of black and white squares”. Ô chữ tiếng Anh thường không soạn theo các hình đa dạng như ô chữ tiếng Việt mà chỉ là các ô vuông màu trắng (để điền từ) và ô đen (để tách từ). “The goal is to fill the white squares with letters, forming words or phrases, by solving clues which lead to the answers”. Như vậy, công việc của người chơi là dùng câu gợi ý (clue) để tìm từ điền vào ô cho đúng. “The clues are then referred to by these numbers and a direction, for example, “4-Across” or “20-Down””. Thấy 4-Across, ta sẽ tìm ô ghi số 4, ngang; còn 20-Down là ô ghi số 20, dọc. “At the end of the clue the total number of letters is sometimes given, depending on the style of puzzle and country of publication”. Trong ô chữ thường có các con số để hướng dẫn cho người chơi biết một clue dùng cho ô nào và cuối các clue thường có thêm con số cho biết từ cần tìm có bao nhiêu mẫu tự.

Đọc các clue và tìm cách giải cũng là một cách học tiếng Anh, nhất là với các straight clues hay quick clues - tức là loại gợi ý trực tiếp. Ví dụ: traveled on horseback = rode; family members = aunts. Ở đây chỉ cần chú ý câu trả lời phải đúng theo yêu cầu của gợi ý (về tense - rode chứ không phải ride; về number - aunts chứ không phải aunt). Với clue Washington bigwig: Abbr., câu trả lời là Sen vì người ta yêu cầu viết tắt senator (dĩ nhiên bigwig ở Washington, tức là các VIPs có nhiều loại lắm nhưng phải chọn từ sao cho phù hợp với số ô và đúng cho cả ngang lẫn dọc).

Nhưng ô chữ tiếng Anh phần lớn không dành cho người mới học tiếng Anh vì các clue thường dùng cách chơi chữ chứ không dễ theo kiểu định nghĩa ở trên. Ví dụ với câu gợi ý: Grateful các bạn có đoán lời giải là gì không? Thậm chí khi đọc kết quả là từ ashes, cũng cần phải giải thích, grateful không phải là hàm ơn, biết ơn mà là a grate (lò sưởi) full of [ashes]. Các ô chữ của người Anh còn khó hơn, như với gợi ý: “Cat’s tongue”, lời giải là Persian vì nó vừa là một loại mèo vừa là một thứ tiếng (tongue). Một ví dụ khác: “Returned beer fit for a king” có lời giải là regal vì returned beer là lager (tên một loại bia) viết ngược lại và regal còn có nghĩa vương giả.

Trở lại ô chữ Bill Clinton soạn cho tờ NYT, “Famed Times’ puzzle chief, Wil Shortz, warns in an intro, “The clues in this puzzle are a little more playful and involve more wordplay than in a typical crossword””. Wil Shortz là biên tập viên nổi tiếng chuyên đứng trang ô chữ cho tờ NYT cảnh giác người chơi là ô chữ lần này chơi chữ nhiều hơn thường lệ. Thông thường người ta soạn sẵn ô chữ có lời giải rồi mới nghĩ ra các clue và lần này cũng vậy: “Jim Schachter, deputy editor of the magazine, said that Clinton was given the grid with the letters and asked to provide clues for the words”. Và ở đây, các bản tin của Mỹ nhấn mạnh sự dí dỏm trong suy nghĩ của Clinton, như với từ “cent”, ông nghĩ ra lời nhắc: “What you might get for your thoughts”. Với từ “arbs” (tức là từ viết tắt arbitrageurs - người chuyên tìm chênh lệch giá trên thị trường chứng khoán để mua bán kiếm lời), Clinton “định nghĩa”: “They’re almost a food group on Wall St.” Một từ gồm bốn ô bắt đầu bằng chữ C với lời gợi ý: “Ageless diva” chắc chắn là Cher...

Thế nhưng báo Anh nhân dịp này lại chê ô chữ của Mỹ: “The Americans never got used to the kind of cryptic crossword so popular in England” - cryptic là khó, nhiều ẩn ý, tức muốn nói đến các loại chơi chữ nêu trên. Tờ Guardian viết: “British compilers would certainly turn their noses up at clues such as “Modernize” (Remodel) and “Fall month” (OCT)”. Turn their noses up ở đây là coi thường - mà nếu soạn theo kiểu modernize là remodel hay fall month là oct(ober) thì dễ quá. Và dù có khen ô chữ của Clinton có nhiều câu khá hơn, báo cũng viết như thế này: “It’s one of their more cryptic ones, appearing in the Sunday edition of the paper, which makes it a little more interesting than the average American crossword”.

Nhân đây, chúng ta hãy thử giải một số câu gợi ý loại dễ của Clinton:

- A party I don’t attend (3 ô); - Religious post (4 ô); - 1997 sci-fi spoof, in brief (3 ô); Air or fish again (6 ô).