Phóng to

Nước sông Đáy đoạn chảy qua xã Cộng Hòa, huyện Quốc Oai, Hà Nội đen kịt, đặc quánh vì ô nhiễm - Ảnh: L.HOÀI

Hiện nay, hàng nghìn hộ dân ở các xã ven sông Đáy thuộc các huyện Quốc Oai, Hoài Đức, Chương Mỹ (Hà Nội)... đang phải chịu cảnh ô nhiễm nước sinh hoạt, không khí, mất đất canh tác, thiếu nước tưới.

Theo thống kê của sở tài nguyên - môi trường các tỉnh có sông Đáy chảy qua, dòng sông này đang phải gánh hàng trăm mét khối nước thải từ hơn 700 nguồn thải công nghiệp, làng nghề, bệnh viện và sinh hoạt thải ra. Trong đó, riêng Hà Nội góp hơn một nửa. Kết quả quan trắc cho thấy nước sông bị ô nhiễm chủ yếu bởi các chất hữu cơ, dinh dưỡng, chất rắn lơ lửng, mùi hôi, độ màu và vi khuẩn, đặc biệt vào mùa khô.

Sông Đáy dài khoảng 240km chảy qua Hà Nội (chủ yếu qua Hà Tây cũ), Hòa Bình, Hà Nam, Nam Định và đổ ra biển ở Kim Sơn (Ninh Bình). Cả hệ thống sông Đáy là một công trình phòng chống lũ cho cư dân hai bên bờ và đảm nhiệm cả nhiệm vụ phân lũ cho Hà Nội khi xảy ra lũ lớn trên sông Hồng.

Có gần 9.000 hộ dân và hơn 300 cơ quan đơn vị ở thị xã Phủ Lý (tỉnh Hà Nam) đang khốn đốn vì nguồn nước sạch lấy từ sông Đáy và sông Nhuệ ngày càng ít đi. Chịu ảnh hưởng nặng nề nhất là người dân vạn chài ở xã Phù Vân, nước sông ô nhiễm khiến họ mất nghề, hơn 1.000 người dân ở đây đang phải xoay xở đủ thứ kiếm kế sinh nhai.

Một chuyên gia của Chi cục Thủy lợi Hà Nội cho biết sông Hồng cạn trơ đáy nên kéo theo các nhánh sông Đáy cũng cạn, nhiều trạm bơm phải “trùm mền” vì không với tới mép sông hoặc lượng nước không đủ để vận hành máy. Ở một số huyện Phúc Thọ, Sơn Tây... đã xảy ra tình trạng thiếu nước tưới khá nghiêm trọng.

Theo ông Nghiêm Xuân Đông - chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi (Sở NN&PTNT Hà Nội), do sông Đáy là sông cụt, không có nguồn nên đoạn đầu (từ Đồng Mai tới Ba Thá) thường xuyên bị khô cạn, vào vụ mùa sản xuất phải bơm nước từ sông Hồng vào phục vụ tưới tiêu.

TS Lê Viết Sơn - phó trưởng phòng quy hoạch Bắc bộ (Viện Quy hoạch thủy lợi, Bộ NN&PTNT) - cho biết từ đầu những năm 1990, nhiều đoạn sông từ huyện Đan Phượng kéo dài đến huyện Thanh Oai (Hà Nội) do bồi lắng nên dòng chảy bị thu hẹp. Vì thế, khả năng phân lũ, làm chậm lũ của sông Đáy đã giảm đi rất nhiều.

Theo Viện Quy hoạch thủy lợi, dự án cải tạo sông Đáy sẽ tập trung cải tạo hệ thống đê hai bên bờ, khơi thông dòng chảy một số đoạn để tăng mức thoát lũ lên tối đa 2.500m³/giây. Còn những khi không có lũ (kể cả mùa khô kiệt) cũng cố gắng đưa nước vào sông Đáy để tạo dòng chảy thường xuyên, cải tạo môi trường, cảnh quan Hà Nội.

TS Lê Viết Sơn cho biết có nhiều phương án được đưa ra để làm sống lại sông Đáy. Nhưng các nhà khoa học thủy lợi đã thiên về phương án xây dựng công trình phân lũ mới đi kèm với cải tạo lòng dẫn của sông, tôn cao đê ở một số đoạn.

Phương án này đảm bảo nâng lưu lượng phân lũ đạt 2.500m3/giây, lại giảm độ ngập cho Hà Nội được 6cm, không làm ngập lụt rộng và diện phải di dời dân cư cũng ít. Tổng kinh phí dự toán thực hiện phương án này cũng thấp nhất trong ba phương án đưa ra, khoảng 25.000 tỉ đồng so với 30.000 tỉ đồng của hai phương án khác.

Thực chất, theo TS Lê Viết Sơn, phương án trên là chuyển lũ từ sông Hồng vào sông Đáy nhưng sẽ không gây ngập lụt cho dân cư cùng cơ sở hạ tầng, không ảnh hưởng mùa màng của dân hai bên bờ sông Đáy, đồng thời đảm bảo giữ cho mực nước sông Hồng tại Hà Nội chỉ 13,1m, không lên đến “mức thảm hoạ” 13,4m.

Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải đã nhất trí với phương án này. Còn để triển khai, TS Lê Viết Sơn cho hay phải di dời khoảng 6.000 hộ dân, phải xây dựng cống đầu mối phân lũ mới để có thể phân lũ từ sông Hồng vào sông Đáy với lưu lượng tối đa 2.500m³/giây, cải tạo kênh dẫn tuyến Cẩm Đính - Hiệp Thuận để bảo vệ 2.500ha vùng lòng hồ Vân Cốc, cải tạo và kênh hóa sông Đáy đoạn Đập Đáy đến Ba Thá để bảo vệ 6.000ha vùng đất bãi sông Đáy...