Phóng to

Tranh: Hoàng Tường

Trong làng nhạc nhẹ Việt Nam, Cẩm Vân là một trường hợp lạ: hát nhạc Cách mạng nhưng không dừng ở nhạc Cách mạng, chọn dòng nhạc trữ tình nhưng không hoàn toàn đắm mình trong lãng mạn.

Và, hơn ba mươi năm mang nghiệp cầm ca, Cẩm Vân là người không-tự-quên-mình trong bài ca nào, vậy mà công chúng vẫn lưu giữ mãi hình ảnh một Cẩm Vân của Bài ca không quên (nghe CD).

Gặp chị trong khoảng thời gian chị dời chuyến đi Mỹ theo lời mời của chương trình Đóa hoa vô thường để tham gia chương trình Thay lời muốn nói của Đài truyền hình TP.HCM nhân dịp tưởng nhớ bảy năm ngày Trịnh Công Sơn mất - cũng là thời điểm chị vừa phát hành album nhạc Trịnh thứ ba mang tên Xin mặt trời ngủ yên.

Hiếm thấy ai hát Trịnh như Cẩm Vân. Chị hiện thực hóa những xúc cảm mơ hồ ma mị, nhưng không hề sướt mướt hóa những triết lý có trong nhạc Trịnh. Hệt như thanh sắc của chị, Cẩm Vân đi trên con đường của mình bằng những bước nhẹ, đều và chắc. Dường như sức bền của người phụ nữ ở tuổi trên 40 này được nuôi dưỡng bằng quả tim ấm của một người mẹ và cái hồn đẹp đơn sơ như chim bồ câu.

* Ít có nghệ sĩ nào từ chối giới truyền thông. Thế mà sắp đến lịch hẹn, chị lại mong DNSGCT quên luôn cái hẹn phỏng vấn với mình. Phải chăng chị không thích được phỏng vấn?

- Tôi không ngại trả lời phỏng vấn nhưng nói thật là có những người hỏi khiến mình thích trả lời, có người hỏi làm mình mất cả hứng! Những câu đại loại như: “Chị hát năm nào?”, tôi trả lời năm, rồi: “Chị trưởng thành từ phong trào nào?”, tôi trả lời “Phong trào quần chúng”… là hết chuyện nói!

* Có ai nói với chị là nghe giọng nói của chị thì không thể nghĩ chị là ca sĩ chưa?

- Giọng khàn khàn nghe ghê quá phải không? Gần 30 năm trước, khi nghe tôi hát, một giảng viên thanh nhạc lắc đầu: “Giọng ca này mà thi vào trường thì tôi cho rớt ngay!”. Quả thật chưa ai khen giọng nói của tôi là hay cả. Tôi kể chuyện này thế nào “nhà đài” cũng rầy, nhưng đây là chuyện vui thôi. Ca sĩ nào cũng có cái nghiệp với sân khấu. Cái nghiệp của tôi là không thể nào hát lip-sing (hát nhép). Những chương trình truyền hình trực tiếp, ca sĩ thường được yêu cầu hát lip-sing để đảm bảo chất lượng âm thanh phát sóng.

Tôi ngại hát lip-sing lắm vì sợ cứ lo diễn cho khớp môi thì hát không có hồn được. Đúng là mình không có duyên! Bao nhiêu lần hát lip-sing không xảy ra chuyện này thì cũng chuyện khác, may mà cái giọng khàn ấy “cứu bồ” cho tôi không biết bao nhiêu lần! Hôm hát nhân ngày Quốc tế Phụ nữ do báo Phụ nữ tổ chức, tôi chưa kịp ra sân khấu thì đĩa nhảy liên tục. Tôi đứng trong cánh gà “nháy” ban tổ chức: “Đĩa nhảy rồi! Đĩa nhảy rồi!”. Ban tổ chức không hiểu ý, xua tay: “Không có đâu! Chị ra đi!”. May mà cô MC nhanh trí, mời Cẩm Vân ra phỏng vấn rồi hát chay luôn. Trăm lần như một, giống như là cái số. Vậy mà vẫn được hát, được yêu mến, cho nên bạn bè nói là tôi được Tổ đãi!

* Xin hỏi chị, Tổ của nghề hát là ai?

- Tôi không biết. Nhưng cách đây hơn 10 năm, cũng nhờ đạo diễn Tất My Loan “phán” một câu như vậy mà từ đó hàng năm tôi đều làm giỗ Tổ ở nhà. Tôi không rõ ngày, chỉ nhớ là mỗi năm vào dịp gần Trung Thu, bên kịch, cải lương họ làm lớn lắm, còn bên tân nhạc chẳng thấy ai cúng cả. Mỗi lần làm giỗ Tổ ở nhà là một dịp cho anh em nghệ sĩ họp mặt nhau rất vui. Mấy anh em nghệ sĩ ở trên sân khấu thấy đường hoàng vậy nhưng trong những dịp này cứ như trẻ con, lấy tàn nhang quẹt quẹt lên cổ để Tổ cho mình hát hay, quẹt lên miệng để Tổ cho mình nói chuyện có duyên, quẹt lên má làm má hồng… Tôi không biết có Tổ thật hay không, nhưng tôi tin và làm theo những gì mình cho là phải đạo.

* Trước thời kỳ nhạc nhẹ Việt Nam lên ngôi, sức sống của thị trường âm nhạc trong nước còn èo uột, chị là một trong số ít ca sĩ “chính quy” được mời đi hát “tư bản”. Cảm xúc của chị thế nào?

- Thời bao cấp, đi hát ở nước ngoài là đi theo diện khách mời, ngoại giao của Chính phủ. Khi hết bao cấp, bầu sô tư nhân ở bên kia được mời trực tiếp ca sĩ trong nước, nên gọi là đi hát “tư bản”. Đi lưu diễn có tiền hơn nhưng không vinh dự bằng, nói không ai tin chứ thậm chí nhiều khi còn thê thảm hơn đi tỉnh ở Việt Nam. Có lần chúng tôi bay từ Việt Nam sang Berlin, vừa xuống sân bay lại lấy vé bay thẳng sang Frankfurt, rồi đáp xuống lại đi xe buýt đến thành phố khác, chạy thẳng vô rửa mặt xong là lên sân khấu hát luôn hai suất liên tục, từ 9 giờ tối đến 3-4 giờ sáng. Bên châu Âu cộng đồng người Việt đi hợp tác lao động nhiều, lâu lâu có chương trình ca sĩ Việt Nam họ ủng hộ ghê lắm.

* Theo chị, các nhà tổ chức ở nước ngoài nhìn về ca sĩ Việt Nam như thế nào? Khi mời ca sĩ Việt Nam, họ có thực sự xem xét đến yếu tố chuyên nghiệp?

- Thời gian đầu, ca sĩ hải ngoại đổ về được nhiều người trong nước chào đón, nhưng sau một thời gian thì mọi thứ bão hòa và ngược lại cũng vậy. Thời gian đầu ca sĩ Việt Nam qua bên đó khó hơn. Năm, bảy năm về trước, ca sĩ Việt Nam đi lưu diễn khó hơn và được đón nhận rất nồng nhiệt. Những năm gần đây, vì lượng ca sĩ qua nhiều quá, không có chọn lọc nên phía khán giả cũng bớt đi sự trân trọng. Các nhà tổ chức bên đó làm việc rất rõ ràng, ca sĩ khu vực âm nhạc nào thì tập trung hoạt động đúng ở khu vực đó. Chẳng hạn khi tổ chức các chương trình Trịnh Công Sơn, Tình khúc vượt thời gian thì họ chọn và mời đúng người phù hợp chứ không chạy theo ca sĩ trẻ, đẹp, nổi tiếng.

* Chị đánh giá như thế nào về sự lưu thông âm nhạc giữa hai bên?

- Ban tổ chức phía nước ngoài rất rành về thị trường nhạc trong nước vì thời buổi này chỉ cần lên Internet là biết hết danh tánh, sự nghiệp của ca sĩ. Họ còn rành thị trường hơn cả mình nữa! Tôi không hiểu được chính xác vì sao, nhưng ca sĩ Việt Nam qua lưu diễn được khán giả hoan nghênh lắm. Chính khán giả là nguồn cảm hứng cho tôi xuất thần. Nhớ năm nào hát bên Liên Xô, khán giả vỗ tay như quăng đá lên mái tôn! Cô phóng viên người Nga chạy lên sân khấu xúc động quá vừa phỏng vấn vừa khóc. Đúng là những khoảnh khắc tuyệt vời như vậy đi theo mình suốt đời! Làm nghệ sĩ sướng chứ phải không nhà báo!

* Làm nghệ sĩ là một đặc ân, nhưng danh tiếng và tuổi thọ của “chòm sao nghệ sĩ” thường có vẻ yếu ớt và yểu mệnh. Cứ cho là loại trừ yếu tố may mắn (mà người bạn đạo diễn Tất My Loan gọi là “được Tổ đãi”), theo chị, một người nghệ sĩ - ca sĩ cần những phẩm chất gì để giữ một chỗ đứng trang trọng trong lòng công chúng yêu nghệ thuật?

- Theo tôi đó là biết tôn trọng khán giả thưởng thức nghệ thuật. Ca sĩ thời nay có đầy đủ điều kiện vật chất để chăm lo cái đẹp bên ngoài và phát triển nội lực bên trong, bởi vậy không biết tôn trọng khán giả là thái độ hết sức thiếu suy nghĩ. Ngày xưa mình đi hát kiếm tiền ăn phở còn khó, bây giờ một lần đi diễn đủ tiền để may vài cái áo đẹp. Tuy nhiên, có lần tôi không nhận tiền thù lao mà còn cho thêm. Con tôi thấy vậy hỏi tại sao, tôi phải giải thích rằng ngày xưa khi mẹ không có tiền thì người ta cũng ủng hộ mẹ nhiều rồi. Bây giờ mình có thì mình ủng hộ lại. Đó là cách tôi dạy con về lòng tương thân tương ái, đồng thời cũng là một sự tôn trọng những gì khán giả đã cho mình.

* Chị là một trường hợp lạ: không nổi đình nổi đám nhưng luôn kề vai sát cánh bên nhạc Việt từ những năm 1980 đến thời của “Làn sóng xanh” khi nhạc nhẹ lên ngôi năm 1998 và bây giờ là thời của kinh tế thị trường. Song hình như khán giả Sài Gòn ít có dịp nghe chị hát ở phòng trà?

- Có nhiều lý do khiến tôi ít xuất hiện ở phòng trà. Anh Triệu chồng tôi chọn chương trình cho tôi hát nên bầu sô ít mời. Cũng có lý do là tôi chọn sân khấu. Không phải sân khấu lớn hay nhỏ, chương trình lớn hay nhỏ, mà là sân khấu nào hợp với mình. Xin nhấn mạnh là “hợp” chứ không phải “lớn” nhé! Tôi thích hát ở những nơi nào mà khán giả thưởng thức được. Phòng trà mà như quán bar thì khó hát lắm. May mắn là những năm gần đây tôi được mời đi hát ở nước ngoài nhiều. Ở tuổi này mà còn được mời hát nhiều, còn được “chạy show” là một hạnh phúc lớn! Gọi là chạy show thực ra là chạy ít nhưng chất lượng, chứ không như hồi trẻ đi xe đạp mà có đêm chạy được 12 chỗ! Nghĩ lại thời đó thấy khổ dễ sợ!

* Cơ ngơi hiện nay chị có được có phải nhờ tiền đi hát?

- Chắc chắn là không rồi. Nhưng tôi không làm nghề nào khác ngoài nghề này. Không phải bằng tiền đi hát nhưng một phần cũng nhờ hát mà có. Số tiền nhỏ dành dụm nhờ đi hát mua được một căn nhà mặt tiền thời nhà còn rẻ. Đến lúc bán được giá, chúng tôi đổi căn nhà trong hẻm vì thích yên tĩnh.

* Chị nói ca sĩ thời nay hát nhiều tiền và có nhiều nhà. Nếu làm lại từ đầu, chị có thể làm được không?

- Nếu cho trẻ lại chừng… hai mươi tuổi, tôi nghĩ là có thể làm được.

* Điều đáng yêu nhất của ông xã chị là gì?

- Cũng vừa qua ngày tám tháng ba, khen chồng một cái đi ha! Anh Triệu không biết gì về tiền. Ai hỏi làm nghề gì, anh trả lời: “Thất nghiệp ông ơi!”, vì mặc dù đêm nào cũng đi làm nhưng anh chẳng bao giờ tự tay nhận tiền thù lao của mình cả. Thậm chí bây giờ nhà có bao nhiêu tiền anh ấy cũng không biết. Đó là cái dễ thương của ảnh.

* Nếu tự tả mình trong vài từ, các từ ấy sẽ là...

- Không được cao. Không được thon. Không tươi mát. Mắt một mí, ti hí. Mũi tẹt. Người trong nghề nói tôi “lối”. Là ca sĩ mà không chịu sửa sắc đẹp.

* Tại sao ca sĩ lại sợ già trong khi cái đẹp không nằm trong sự tươi mát?

- Đúng, ý thức về cái đẹp bên ngoài rất quan trọng đối với người ca sĩ. Khán giả đến không phải vì nhan sắc của mình. Nhưng khi nào còn đứng trên sân khấu thì ít ra cũng phải trẻ đẹp một chút chứ!

* Đến “khi nào đó” thì chị sẽ làm cho mình trẻ đẹp bằng cách nào?

- Tôi chưa nghĩ tới. Nhưng biết đâu lúc đó tôi sẽ nhờ thẩm mỹ viện tư vấn?

* Hát nhạc Cách mạng nhưng không hoàn toàn Cách mạng, hát nhạc trữ tình nhưng không hoàn toàn lãng mạn. Cẩm Vân là người không-tự-quên-mình trong bài ca nào. Vậy mà công chúng cứ mãi lưu giữ hình ảnh Cẩm Vân của Bài ca không quên? Điều đó có làm chị hài lòng không? Cẩm Vân “bây giờ” khác “ngày ấy” như thế nào?

- Là vì tôi không phải là ca sĩ Cách mạng “thứ thiệt”. Giải phóng đến thì hát vậy thôi. Có người bảo tôi “đỏ”, nhưng không “đỏ hoét”. Sinh ra và lớn lên ở Sài Gòn. Âm nhạc thời cũ (trước 1975) dường như đã ngấm vô máu. Tôi đứng giữa hai dòng chảy đó. Thành công của Bài ca không quên mà tôi có được cũng là nhờ điểm này, chứ thực ra bài đó được viết cho bộ phim là của giọng nam chứ không phải giọng nữ.

Nhiều người hỏi tại sao tôi vẫn trung thành với hình ảnh của những ngày đầu xuất hiện trước công chúng, đặc biệt là mái tóc và áo dài. Có một dạo tôi cũng muốn thay đổi hình ảnh mình bằng mái tóc ngắn hơn, tuy nhiên vừa xuất hiện là bị phản đối ngay. Nghĩ khán giả yêu mến mình là vì giọng hát và con đường mình đã chọn, nên tôi muốn duy trì hình ảnh Cẩm Vân ban đầu.

* Chị gặt hái được hành công liên tục với những album nhạc Trịnh như Huế-Sài Gòn-Hà Nội, Xin cho tôi, và mới đây nhất là Xin mặt trời ngủ yên. Có quá nhiều người hát nhạc Trịnh và nhiều ý kiến trái ngược nhau về cách cảm và diễn của các ca sĩ “diễn” Trịnh. Đối với nhạc Trịnh, chị nghĩ là mình hát như thế nào?

- Mặc dù từ thuở nhỏ, khi nghe nhạc Trịnh, tôi đã nghêu ngao hát theo, song cái duyên của tôi với nhạc Trịnh đến một cách vô tình và chỉ mới bắt đầu cách đây hơn mười năm khi tôi được mời hát ở chương trình “Người con gái Việt Nam da vàng” tổ chức ở Đà Nẵng. Tôi yêu nhạc Trịnh cũng có phần bởi chính tôi đã được sinh ra và lớn lên tại Sài Gòn nên âm nhạc của anh thấm vào tôi như lời ru của mẹ!

Khi chọn ca khúc của Trịnh Công Sơn để thể hiện, tôi ở giữa, không nghiêng về thời của ca khúc da vàng. Nhạc Trịnh khó. Ai cũng hát được nhưng để khán giả của nhạc Trịnh nghe và chấp nhận không phải dễ. Tôi không dám đánh giá mình hát nhạc Trịnh như thế nào, nhưng tôi có một tham vọng chính đáng là hát sao để khán giả chấp nhận mình là tôi mừng rồi.

* Được biết chuyến lưu diễn ở Mỹ kỳ này là lần thứ hai chị được mời tham gia chương trình tưởng niệm Trịnh Công Sơn. Chị có thể chia sẻ kỷ niệm của chị với người nhạc sĩ họ Trịnh?

- Lần cuối gặp được anh cũng chính là lần sinh nhật cuối cùng của anh (ngày 28-2-2001, một tháng trước ngày anh mất). Hàng năm, cứ đến ngày đó là anh em bạn bè thân quen, không hẹn mà gặp, đến với anh và lần này thì trầm lặng hơn bởi anh không còn đi đứng vui vẻ như những lần trước. Anh ngồi trên ghế, vẫn tươi cười khi bạn bè đến đông đủ. Khi gặp tôi, anh nói: “Vân ơi, hát cho anh nghe bài Sóng về đâu…”. Tôi không ngần ngại và đã hát ca khúc này trong căn phòng nhỏ mà anh chỉ dành để tiếp những người thân của mình.

Ngày được tin anh đi, tôi đã không òa khóc, nhưng cảm giác thật vô cùng và lời hát “Sóng bạc đầu và núi chìm sâu, ta về đâu đó… về chốn nào mây phủ chim bao. Cạn suối nguồn, bốn bề nương dâu. Ta tìm em nơi đâu?...” luôn quanh quẩn bên tôi trong suốt thời gian đó!

* Chị vừa là một nghệ sĩ có chỗ đứng trang trọng trong lòng khán giả, vừa là nội tướng của một tổ ấm đầy yêu thương. Hiếm có nghệ sĩ nào dung hòa được cả hai môi trường đó. Cách thức lao động nghệ thuật của chị theo mô hình nào - nghệ thuật vị hạnh phúc hay hạnh phúc vị nghệ thuật?

- Tôi nghĩ, người phụ nữ dù có nổi tiếng đến đâu thì khi bước vô cổng nhà phải ý thức và để lại danh tiếng, hào quang, ánh đèn sân khấu ngoài cửa thì mới mong có được một gia đình hạnh phúc. Được sống hạnh phúc với vai trò của một người mẹ, người vợ như bao phụ nữ bình thường khác là một động lực rất lớn cho tôi trong nghề nghiệp. Ngày tôi sinh con gái đầu lòng, anh Triệu đã bế con vừa khóc vừa trình diện trước bàn thờ ông bà cha mẹ. Cũng chính anh Triệu chọn và biên tập chương trình khi tôi hát hay làm album.

Còn tôi biết tính anh rất nóng nên vẫn thường nhắc anh lúc giận hãy nắm chặt lấy tượng Phật đeo trước ngực để tịnh tâm lại. Đôi khi những điều nhỏ nhặt, sự hy sinh âm thầm là chất keo kết dính cho đời sống vợ chồng. Mình đi hát, có gia đình rồi biết nấu ăn, rồi có con, biết làm bàn thờ, biết cúng bái, biết đi chùa, nhìn lại chợt nghĩ: “Ủa, sao mình giống má mình quá vậy?”.

* Người ta phải sống bao lâu rồi nhìn lại mới nói được một câu như vậy! Đó là món quà ý nghĩa nhất đối với cha mẹ, ông bà tổ tiên! Dường như đạo Phật rất gần với đạo ông bà trong cái gốc tâm linh của người Việt?

- Lúc mình chưa sinh con thì chưa biết thương mẹ thế nào. Cuộc đời mình kỳ lắm, không thể nói được lúc nào là khổ quá hay hạnh phúc quá! Có thể mới nhìn vào, người ta cho rằng gia đình, nhà cửa, sự nghiệp như thế này là tốt nhất rồi nhưng đâu hay có những tâm tình riêng làm mình khổ. Trời không cho ai cái gì đầy đủ. Cuộc đời mình giống như có một bàn tay sắp đặt nên có những hoàn cảnh mà nếu được thì lấy làm mừng, không được thì cũng đừng lấy đó mà thất vọng. Âu đó cũng gần với cái lý vô thường của nhà Phật.

* Cảm ơn chị về cuộc trò chuyện và chúc chị luôn hạnh phúc với phương châm sống của mình.