Phóng to

Thành Được (Điệp) - Thanh Nga (Lan) - Trong ảnh: Lan và Điệp những ngày quen nhau

TT - Không ngoa khi gọi những gì cựu ký giả kịch trường Huỳnh Công Minh đang sở hữu là một kho tàng. Giáo sư Trần Văn Khê đã phải thốt lên: “Đó là một di sản văn nghệ dân tộc, một kho tài liệu về cải lương miền Nam có một không hai cần phải được giữ gìn và bảo tồn dành cho các thế hệ mai sau...”.

Chiếc tủ gỗ ba tầng: gia sản quí

Quẹo qua mấy con hẻm đến căn nhà nhỏ của ông Minh ở quận 10, TP.HCM, chúng tôi thật sự hồi hộp khi được ông dẫn lên căn gác để chiêm ngưỡng “kho tàng”.

Trái với sự ngồn ngộn hình ảnh cải lương (CL) xưa chúng tôi trông đợi, “kho tàng” chỉ là một chiếc tủ gỗ ba ngăn lớn hơn chiếc ghế đẩu chút ít đựng đầy phim trắng đen.

Chỉ đến khi ông đưa ra một tập tài liệu đánh máy tên hơn 550 tuồng CL và một số sự kiện sân khấu (SK) quan trọng diễn ra ở Sài Gòn từ năm 1954-1968 mà ông chụp và lưu giữ được bằng phim trắng đen, chúng tôi mới sững sờ.

Không chỉ đọc những cái tên và thấy những tấm phim đen thui, sự choáng ngợp ào đến khi ông cho chúng tôi xem hai quyển album có gần 100 tấm ảnh trên SK của nghệ sĩ (NS) Thanh Tú với những tài danh như Thành Được, Thanh Nga, Bạch Tuyết, Thanh Sang...; hình ảnh những vở tuồng xưa trên SK Hoa Sen của soạn giả Thanh Cao. Thêm tập sách Vang bóng một thời sân khấu cải lương Sài Gòn (ông vừa xuất bản) in hình ảnh rõ đẹp của bốn vở CL vang danh Đời cô Lựu, Tô Ánh Nguyệt, Lan và Điệp, Mộng hoa vương với những tên tuổi Phùng Há, Ba Vân, Bích Thuận, Việt Hùng, Ngọc Nuôi, Út Trà Ôn, Kim Cương, Hữu Phước, Thành Được, Thanh Nga, hề Kim Quang, Hoàng Giang..., cả một thời vàng son của CL ùa về.

Khỏi bàn về giá trị văn chương của tuồng tích đã thành kinh điển và tài năng của những NS, qua hình ảnh để lại, CL được khẳng định giá trị đích thực: hay, đẹp và sang cực kỳ. 40-50 năm về trước. Đó là một CL đã chuyên nghiệp, hoành tráng với những phông cảnh trí to lớn vẽ sắc sảo, tỉ mỉ đến từng chi tiết nhỏ.

NS thời ấy dáng dấp hầu như ai cũng đẹp, toát ra chất tài tử phong lưu quyến rũ. Phục trang, đạo cụ cũng đúng chuẩn mực và thật đến những điều nhỏ nhặt như kiểu áo, cách chải tóc, đeo kiềng... phải đúng với thời điểm xã hội của vở tuồng; bình hoa chưng, đĩa trái cây cúng... phải đẹp và xôm như thật. Điều này khác xa hình ảnh của CL hiện nay: nhiều NS mặt mày bơm sửa biến dạng, áo quần lòe loẹt tùy tiện; cảnh trí, đạo cụ lấy có, rất nhiều khi hoa giả, trái cây giả... xuất hiện trên SK, làm mất tính chuyên nghiệp, tinh tế của nghệ thuật này.

Câu chuyện của người chủ sở hữu...

Hơn 50 năm trước Huỳnh Công Minh là một thanh niên chụp hình dạo trong Sở thú. Nhân một lần chụp ảnh cho đôi NS Việt Hùng - Ngọc Nuôi ở đây mà ông có cơ hội vào hậu trường đoàn Thanh Minh của ông bầu Năm Nghĩa để giao ảnh. Cơ duyên này đã biến ông thành trường hợp duy nhất được trả lương hằng tháng để chụp hình tuồng CL mới khai trương cho đoàn Thanh Minh và Hoài Dung - Hoài Mỹ vì các ông bầu và NS ưng ý tay nghề của ông. Từ đây mới khai sinh chuyện rửa to ảnh NS trong tuồng dán trước rạp để quảng cáo ở SK VN.

Phóng to

Ông Huỳnh Công Minh với tập sách Vang bóng một thời sân khấu cải lương Sài Gòn - tập 1 vừa xuất bản

Từ việc này ông đã được nhà báo danh tiếng Trần Tấn Quốc - người sáng lập giải Thanh Tâm - hướng dẫn và đỡ đầu cho nghiệp làm ký giả kịch trường và chụp ảnh CL hơn 10 năm. Từ năm 1968, ông chuyển sang viết báo mảng đời sống xã hội. Từ 1975 đến nay thỉnh thoảng trên các báo Công An, Thanh Niên vẫn xuất hiện bài viết ký tên Huỳnh Công Minh khi về hồi ức SK, khi về tệ nạn số đề, vé số...

Bây giờ, ở tuổi 75 mà vẫn còn phải lo cơm áo bằng nghề quản lý một nhóm hát ở quán NS, ngẫm lại đời mình với gia sản đáng kể nhất có lẽ là chiếc tủ gỗ chứa những cuốn phim ông cất giữ hơn nửa thế kỷ, tiếc công mình, ông muốn chủ động công bố chúng.

Ý định này của ông ngoài chuyện kiếm tiền trang trải cuộc sống về già, giúp con cháu, còn góp tiền làm từ thiện và mong muốn: “Phải cho thế hệ trẻ biết và thế hệ tuổi 50-60 nhớ lại cảnh huy hoàng của SK CL hồi xưa, bởi CL hôm nay đang trở về như thời kỳ phôi thai là ca tài tử, ca ra bộ với hình thức NS chạy show ca lẻ và diễn trích đoạn”.

Hiện mong ước của ông là có được nhà hảo tâm tài trợ việc triển lãm 200 bức ảnh đắt giá nhất trong kho phim của mình để giới thiệu rộng rãi đến công chúng, để bán ảnh làm từ thiện. Ông cũng mong Nhà nước mua lại số phim của ông với số tiền thỏa đáng để đưa vào bảo tàng lưu giữ và giới thiệu rộng rãi đến công chúng.

Trong kho tàng gần như đầy đủ những cái tên làm nên lịch sử CL, có đến hơn 50 đoàn hát từ những đại ban CL đến những đoàn chẳng mấy ai biết tiếng như: Thanh Minh, Thanh Minh - Thanh Nga, Kim Chưởng, Kim Chung, Dạ Lý Hương, Hương Mùa Thu, Phương Nam, Khải Hoàn, Tao Nhã, Song Kiều... Có đầy đủ những soạn giả tên tuổi lớn nhất đến những cái tên người trong giới chưa chắc nghe qua như Trần Hữu Trang, Nguyễn Thành Châu, Lê Hoài Nở, Thành Tôn, Hà Triều - Hoa Phượng, Viễn Châu, Trần Hà, Mộng Vân Tử... với khá đầy đủ những vở tuồng nổi tiếng hay không của họ. Gần như chỉ trừ cô Năm Phỉ mất sớm, chẳng thiếu mấy NS tài danh vượt thời gian của sân khấu CL từ Năm Châu, Phùng Há, Ba Vân, Út Trà Ôn, Bích Thuận, Việt Hùng, Thanh Loan, Kim Lan, Thúy Nga, Ngọc Nuôi, Minh Chí, Út Bạch Lan, Hữu Phước, Thành Được đến Thanh Nga, Bạch Tuyết, Ngọc Giàu, Hùng Cường, Thanh Sang, Thanh Tú, Lệ Thủy, Mỹ Châu, Minh Cảnh, Minh Phụng, Minh Vương, Thanh Kim Huệ...