Về mặt lý thuyết thì thanh niên có trình độ học vấn lớp 11 sẽ được đi học trường hạ sĩ quan. Nhưng lúc đó chẳng ai còn tâm trạng nghĩ tới chuyện này mà chỉ nghĩ cách làm sao khỏi phải đi lính, nếu có bị bắt đi lính thì khỏi ra trận.

Trong lớp tôi có 17 nam thì có đến 13 anh đến tuổi như tôi. Từ đầu năm 1975 chiến sự ngày càng quyết liệt. Chúng tôi chẳng còn tâm trạng đâu mà học với hành. Ngày nào cũng bỏ học rủ nhau đi chơi hết nhà đứa này tới nhà đứa khác và ngày nào cũng nhậu. Có hôm nhậu xỉn lại kéo nhau vào lớp học môn tiếng Anh. Thầy năn nỉ “Các em nghỉ cho khỏe” nhưng chẳng đứa nào chịu nghe lại còn tranh xung phong đứng dậy đọc bài. Chỉ có trời mới biết lúc đó chúng tôi đọc tiếng nước nào! Ở nhà cha mẹ cũng lo sốt vó, ai khá giả hoặc quen biết thì lo chạy chọt.

Gia đình tôi thuộc loại nghèo, mẹ mất sớm. Cha tôi là một nhà nho - thầy thuốc đông y khá bảo thủ nên ông rất ghét chuyện chạy chọt, thật ra lúc đó có muốn chạy chọt cũng không được vì không có tiền và cũng chẳng quen biết ai. Hoàn cảnh của tôi thật bế tắc.

Cuối tháng 3-1975, năm học bế giảng sớm gần hai tháng. Trong số bạn cùng cảnh ngộ đã có người chạy được các loại giấy chứng nhận hoãn dịch tại chỗ, người được gia đình lo lót vào các sắc lính... khó chết, vài ba người không biết đi đâu mất. Riêng tôi về nằm nhà với đúng nghĩa đen gần hai tuần lễ. Những ngày ấy qua sóng đài phát thanh Sài Gòn của chế độ cũ, dẫu đã cố tình che giấu, cắt xén và bóp méo tin tức nhưng tôi vẫn biết chiến sự ngày một ác liệt và ngày càng gần Sài Gòn. Lúc đó tôi không nghĩ Sài Gòn sẽ được giải phóng sớm như vậy, mà tôi nghĩ chiến cuộc sẽ kéo dài và cuộc đời tôi chắc phải bước vào bi kịch.

Dì út của tôi vốn là người mộ đạo Phật, đến nhà xin cha tôi cho tôi vào chùa làm phật tử để trốn lính. Dì phải thuyết phục mãi ông mới đồng ý. Còn tôi lúc này ai bảo làm gì cũng làm miễn là khỏi đi lính. Mấy ngày sau dì út tới nói với cha tôi là đã lo được vào một chùa nhưng phải cúng dường tam bảo 100.000 đồng, đồng thời cha tôi phải đến giáp mặt hòa thượng làm cam kết mới được. 100.000 đồng thời đó khá lớn nên cha tôi còn do dự. Dì tôi và mấy chị tôi năn nỉ mãi ông mới chịu. Dì út hối chị tôi lo may cho tôi mấy bộ cà sa, tay nải... Tôi thì chẳng có ý kiến gì, chỉ nằm chờ đến ngày “xuống tóc quy y Phật pháp” mà không có chút cảm xúc.

Sáng sớm 30-4-1975, năm đó mưa đầu mùa sớm, trời âm u nhưng theo lời hẹn cha tôi đạp xe đến chùa ngoài thị xã gặp hòa thượng trụ trì để “cúng dường” và làm cam kết.

Tôi ở nhà hết ra ngồi trên ngạch cửa lại vào võng nằm vắt tay lên trán. Chiếc radio được mở thường trực để nghe tình hình chiến sự. Đến gần 9g cha tôi trở về bảo là không vào thị xã được vì ngoài đó thiết quân luật, lính tráng đầy đường. Ngoài lộ cái trước nhà tôi, qua mảnh vườn cây tạp lưa thưa tôi cũng thấy lính nghĩa quân và cảnh sát áo trắng đi lại nhiều hơn mọi ngày. Bỗng đài phát thanh Sài Gòn khọt khẹt rồi mất sóng. Tưởng cái radio dở chứng, tôi vỗ bộp bộp mấy cái nó vẫn không kêu.

Cha tôi ngồi uống trà và hút thuốc liên miên chẳng nói gì. Tôi cũng nằm co trên võng nhắm mắt nhưng không phải ngủ. Chiếc radio tự nhiên lại khọt khẹt, nhạc hiệu lạ phát lên, rồi tiếng nói của người đàn ông tự xưng “Tôi, chuẩn tướng Nguyễn Hữu Hạnh...”. Tôi bật dậy chạy đến ngồi sát bên radio. Cha tôi bảo mở to lên... Trên radio lại phát: “Tôi, đại tướng Dương Văn Minh...”. Rồi lời chấp nhận đầu hàng của người đại diện lực lượng quân giải phóng.

Cha tôi vỗ tay xuống bàn nhìn tôi nói to: “Thôi, hết chết rồi con! Dẹp chuyện tu hành đi. Lo học hành cho tới nơi tới chốn”. Rồi bài hát Nối vòng tay lớn vang lên thô mộc trên nền nhạc đệm đàn thùng...

Tôi phóng ra lộ, lính ở đâu nhiều quá. Từ bến tàu đổ ra, từ phía trên đổ xuống, ai cũng chỉ mặc áo thun, có người cởi trần, thậm chí có người chỉ độc chiếc quần xà lỏn trên người. Rõ ràng bây giờ họ đã là bại binh nhưng lại có rất nhiều người vui cười hớn hở và luôn miệng kêu:“ Hết chết rồi! Hết chết rồi!”.

Thế là cuộc đời tôi đã sang bước ngoặt mới và đi tiếp đến ngày hôm nay. Tôi thường nói với các con tôi: “Nếu không có ngày 30-4-1975 thì không biết cuộc đời cha sẽ đi về đâu, nhưng chắc chắn là cha sẽ không gặp mẹ con và tất nhiên là sẽ không có các con trên đời này”.