Phóng to

Toàn cảnh Bích Câu đạo quán thế kỷ 15 trên tranh vẽ

Cái tên Bích Câu đạo quán có lẽ không xa lạ với nhiều người, một phần bởi đây là “quán” của đạo giáo Việt Nam, thờ tiên ông Trần Tú Uyên. Quen thuộc hơn, gần 20 năm qua nơi đây là “chiếu” ca trù đặc sắc, quy tụ những danh ca trên đất Hà thành.

Quả thật, có đến đây mới biết đạo quán giữa những nhộn nhạo, xô bồ của cuộc sống hằng ngày. Qua cổng lớn được xây dựng cách điệu ta sẽ bước vào một không gian xanh với hai hàng cây cối um tùm, phía trước là hòn non bộ, ẩn sau là một ngôi chùa nhỏ có tên An Quốc tự.

Phóng to

Lối vào Bích Câu đạo quán ngày nay

Chính cách bố trí nhiều cây cối đã chắt lọc những bụi bặm, âm thanh ồn ã của xe cộ bên ngoài khiến cảnh vật bên trong càng trở nên yên bình, không khí thêm thanh sạch.

Ngắm nhìn những hàng chữ nho vuông vức, thẳng hàng treo trên bức tường của chùa An Quốc, tôi mê mải với những câu thơ thần tiên:

…Cửa trời rộng mở có mây cài Ngọc phách lung linh rõ gác, đàiRùa, phượng sớm xây nền thịnh thếRồng, lân nghi giá chốn thiên thai…

Phóng to

Mặt trước chùa An Quốc, một di tích nằm trong quần thể Bích Câu đạo quán xưa

Phóng to

Bức tượng lạ trước chùa An Quốc: một vị đạo sĩ cưỡi trên con nghê đá

Tích xưa về Bích Câu đạo quán còn lưu truyền: thời vua Lê Thánh Tông (1442-1479) có vị chân nhân thuở nhỏ nhà nghèo, chỉ dựng được ngôi nhà lá bên ngòi nước ở phường Bích Câu tạm làm nơi ăn học. Một hôm đi xem hội ở chùa Ngọc Hồ (còn gọi là chùa Bà Ngô nay thuộc phường Quốc Tử Giám, Hà Nội) chàng nhặt được chiếc lá đỏ dưới cây mẫu đơn, trên lá có bài thơ:

Liễu biếc đào hồng tiết tháng ba Xe loan hạ cánh cửa thiên gia Cầu Lam chật ních người như kiến Ai biết thần tiên trước mặt ta?

Đang say sưa nghiền ngẫm bài thơ thì nhác thấy một thiếu nữ nhan sắc tuyệt trần lướt qua cổng chùa, chàng vội vàng rảo bước theo, nhưng đến đầu đình Quảng Văn thì cô gái biến mất. Tú Uyên ngơ ngẩn ra về, mất ăn, mất ngủ. Mấy ngày sau đến đền Bạch Mã khấn vái, cầu mộng và được thần bảo cho biết cứ đi ra chợ Cầu Đông (tức Hàng Đường ngày nay) sẽ gặp được người trong mộng.

Phóng to

Khánh đá, một di vật quý còn sót lại của quán Bích Câu

Đợi đến quá nửa ngày chàng chỉ thấy một cụ già bán tranh tố nữ. Xem tranh thì thấy cô gái trong tranh giống hệt người gặp ở chùa Ngọc Hồ. Chàng liền mua về treo ngay cạnh bàn học, ngày đêm ngắm nghía. Ăn cơm, uống nước chàng đều sắp ra hai đôi bát đũa và mời mọc, trò chuyện với người trong tranh y như người thực.

Một hôm, chàng về muộn đã thấy trên bàn có mâm cơm bày biện sẵn cho mình. Cho là sự lạ nên ngày hôm sau chàng bí mật rình xem mới biết cô gái xinh đẹp dịu hiền trong tranh bước ra. Tú Uyên từ chỗ nấp xuất hiện, cô gái không biến đi được nữa. Nàng thú mình là tiên nữ, tên là Giáng Kiều, có tiền duyên với chàng nên xuống trần cùng nhau kết nghĩa. Từ đó hai vợ chồng sống rất hạnh phúc.

Song được ít lâu Tú Uyên sinh ra phóng đãng, bỏ cả học hành. Giáng Kiều khuyên can không được, lại bị gắt gỏng nên tức giận bỏ về trời. Tú Uyên sống một mình hiu quạnh, buồn bã toan tự tử thì Giáng Kiều lại xuất hiện khuyên can chồng chú tâm học nghề thuốc cứu người. Tú Uyên nghe lời vợ học hành thành đạt, cứu chữa cho người dân quanh vùng.

Một lần, đất nước bị giặc ngoại xâm, nhờ có tài trị khỏi bệnh cho tướng giặc Trà Toàn nên giặc rút quân, đất nước bình yên. Nhờ công lao ấy vua Lê Thánh Tôn phong tặng “An quốc chân nhân” cho Tú Uyên. Về sau vợ chồng Tú Uyên - Giáng Kiều sinh hạ được một người con trai là Trân Nhân. Vào một ngày trời đẹp, hai vợ chồng từ bỏ cõi trần, cùng nhau cưỡi hạc bay về tiên giới để lại Trân Nhân tiếp nối công đức ở trần gian.

Phóng to

Những bài thơ bằng chữ Hán, chữ Nôm của các bậc nho sĩ vịnh cảnh Bích Câu đạo quán

Để tưởng nhớ mối duyên tiên và công lao của cụ Tú Uyên, bảy dòng họ làng An Trạch, huyện Vĩnh Thuận tại phía tây nam ngoại thành cổ Hà Nội (nay thuộc phường Quốc Tử Giám) đã xây dựng cụm di tích Bích Câu đạo quán để thờ tự. Các nhà văn thì soạn chữ Hán, chữ Nôm để thuật lại câu chuỵên mà họ gọi là bích câu kỳ ngộ (cuộc gặp gỡ diệu kỳ bên ngòi biếc).

Ngày nay đến Bích Câu đạo quán, ta không chỉ được nghe câu chuyện tình lãng mạn mà còn được chiêm ngưỡng bức chân dung nàng Giáng Kiều do Viện Viễn Đông bác cổ tặng. Lại được chứng kiến bức tranh toàn cảnh về quần thể di tích Bích Câu đạo quán thế kỷ 15.

Nhìn xưa ngẫm nay lại thấy thật tiếc, bởi diện tích của Bích Câu đạo quán bây giờ đâu còn rộng đến 4.850m²?! Nó đang bị chiếm cứ, thu hẹp bởi những nhà cửa, hàng quán san sát mọc lên. Thầm mong một ngày gần nhất, Bích Câu đạo quán sẽ trở lại hình hài trước kia vốn có, xứng danh là chốn tiên cảnh bồng lai để người đời tìm đến và thưởng ngoạn.