Phóng to

- Hai mẫu sữa này là sữa béo nguyên kem, do đó theo tiêu chuẩn lẽ ra độ đạm phải đạt từ 25-27% nếu là sản phẩm dùng cho trẻ lớn, còn người lớn dùng thì độ đạm có thể thấp hơn nhưng cũng phải đạt trên 20%. Thế nhưng hai mẫu sữa này lại có hàm lượng đạm quá thấp, chỉ đạt chưa tới 5% và 9%. Về hàm lượng béo cũng vậy, theo kết quả kiểm nghiệm thì có mẫu sữa chỉ đạt chưa tới 6%, trong khi tiêu chuẩn phải 26-28%.

Trong cuộc điều tra và khảo sát của chúng tôi vào năm 1998, các mẫu sữa được đưa đi kiểm nghiệm đều không đạt tiêu chuẩn nhưng tỉ lệ đạm và béo cũng cao hơn 10% chứ không quá thấp như các mẫu này. Tôi có thể khẳng định ngay rằng trong cả hai mẫu sữa này lượng bột sữa nguyên chất (milk powder) rất ít, vì nếu nhiều thì độ đạm không thể quá thấp như vậy. Nhà sản xuất đã trộn nhiều thứ vào để sản xuất ra loại sữa kém chất lượng này.

* Những loại sữa bột giá bèo này phần lớn sử dụng bột whey-“xác sữa” để làm nguyên liệu chính, ngoài ra còn pha chế thêm các phụ liệu như đường, hương liệu… Kết quả kiểm nghiệm có cho thấy điều này không, thưa bà?

- Kết quả kiểm nghiệm cũng đã cho thấy khả năng sử dụng bột whey làm nguyên liệu sản xuất các loại sữa bột này là cao nhất. Lượng đường lactose khá cao trong hai mẫu sữa, trong khi bột whey cũng có nhiều lactose. Cũng xin nói thêm là trong cả hai mẫu sữa này đều có trộn đường saccharose - đường ăn thông dụng, tuy tỉ lệ không cao nhưng có khả năng nhà sản xuất đã trộn thêm một số loại đường khác không ngọt như đường maltose dextrin và đường dextrose để giảm độ ngọt, nhờ đó ít bị phát hiện.

Riêng mẫu sữa kiểm nghiệm có độ béo khá cao trong khi độ đạm chỉ đạt 4,72%, tôi cho rằng nhà sản xuất có thể trộn thêm... bột béo thực vật vào nhằm tăng độ béo.

Nhân nói về sữa bột nguyên liệu, tôi cũng xin khẳng định rằng gần như 100% sữa bột (thật) ở VN đều được sản xuất từ nguồn nguyên liệu sữa bột nhập khẩu. Giá sữa nguyên liệu trên thế giới hiện đang tăng và đứng ở mức cao, giá thành bột sữa nguyên liệu nhập vào VN khoảng 40.000đ/kg. Nhưng để sản xuất sản phẩm sữa bột, ngoài chi phí nguyên liệu sữa, các thành phần dinh dưỡng khác, còn đòi hỏi phải qua khâu chế biến, đóng gói, rồi chi phí bao bì, nhãn mác, nhân công... nên mức giá sữa bột thành phẩm nếu đúng tiêu chuẩn, đảm bảo chất lượng sẽ không thể dưới 40.000đ/kg...

Do vậy, ngoài việc sử dụng bột whey, tôi cho rằng một số cơ sở sản xuất loại sữa bột có giá chỉ 20.000-30.000đ/kg trên thị trường hiện nay còn sử dụng một nguồn nguyên liệu khác, đó là sữa cận “date” hoặc sữa có phẩm cấp thấp. Ở nước ngoài, khi sữa còn “date” khoảng sáu tháng là đã rất rẻ, hoặc sữa không đạt tiêu chuẩn chất lượng qui định nước ngoài họ bỏ đi hoặc chỉ dùng cho... động vật, giá cực kỳ rẻ.

* Việc sử dụng loại sữa kém chất lượng, kém vệ sinh sẽ gây những tác hại như thế nào, thưa bà?

- Nếu đối tượng ăn các sữa kém chất lượng này là trẻ em từ 2 tuổi trở lên, người lớn, chỉ dùng 1-2 ly mỗi ngày thì tác hại không rõ rệt trước mắt. Cái thấy rõ trước mắt chỉ là người tiêu dùng (NTD) bị gian dối khi bỏ tiền ra mua phải thứ tưởng bổ cho cơ thể nhưng lại không bổ béo gì. Còn về lâu dài, nếu dùng thường xuyên loại thực phẩm không an toàn sẽ bị suy dinh dưỡng, kém phát triển về thể chất, trí tuệ, giảm thọ, tổn thương gan ruột... Song cũng khó xác định rõ ràng vì không dễ phân biệt với các nguyên nhân gây bệnh khác.

* Nhưng dù có gây tác hại đến sức khỏe nhất thời hay về lâu về dài, tình trạng bát nháo trong hoạt động sản xuất và kinh doanh sữa bột hiện nay cũng cần phải báo động?

- Thật ra tình trạng bát nháo trong hoạt động sản xuất và kinh doanh sữa bột hiện nay, theo tôi, chỉ là bề nổi của tảng băng. Vấn đề này sẽ còn tồn tại dài dài khi cái gốc của vấn đề là “từ đồng ruộng cho tới bàn ăn” chưa được giải quyết.

Ở Nhật, luật lệ qui định những người sản xuất kinh doanh ngành dịch vụ ăn uống phải học một năm, nếu kinh doanh cho 100 người dùng trở lên phải học hai năm, và cứ thế... Trong khi ở VN, từ bà bán hàng rong cho vài chục người ăn, hoặc những sản xuất kinh doanh sữa cho cả hàng trăm, hàng ngàn người dùng, chẳng được học gì cả, chẳng hiểu thế nào là dinh dưỡng cả, hay nói vui là chẳng bao giờ nhìn thấy con vi trùng là như thế nào.

Một nghịch lý ở ta là muốn mở một hiệu thuốc phải có bằng dược sĩ, người bán thuốc phải có bằng dược tá, trong khi người sản xuất kinh doanh ở lĩnh vực thực phẩm lại không cần điều kiện gì cả. Mà người ta đã tính toán: một đời người dùng không tới 1kg thuốc, trong khi lại dùng tới 25 tấn thực phẩm khô. Vì vậy khi nói những cơ sở sản xuất kinh doanh sữa làm hàng kém chất lượng, cái đầu tiên tôi nghĩ đến là họ không đủ hiểu biết, không có kiến thức về dinh dưỡng, rằng phải làm sữa như thế nào mới phù hợp tiêu chuẩn, như thế nào về vệ sinh an toàn thực phẩm, chứ không phải họ cố tình “đầu độc” NTD. Vì họ đã “trưng” tên tuổi, địa chỉ của mình cho NTD biết. Người kinh doanh dĩ nhiên luôn đặt lợi nhuận lên đầu tiên, để cạnh tranh họ phải làm hàng giá rẻ, nếu vẫn còn người mua thì họ vẫn làm để bán, chẳng ai hướng dẫn họ làm thế nào cho đúng, chăng ai phạt vì họ làm sai thì họ vẫn cứ làm mà thôi.

* Bà có lời khuyên nào dành cho NTD khi chọn mua sản phẩm sữa bột?

- Hãy là “những NTD thông thái”. Theo tôi, NTD chứ không ai khác là có quyền lực lớn nhất, có quyền chọn lựa, mua hoặc không mua. Nên mua những sản phẩm đáng tin cậy, tức là có tên tuổi nhãn mác đàng hoàng của những nhà sản xuất đàng hoàng, tại những địa chỉ tin cậy. Cần nhớ là NTD nếu dùng 1 đồng sản phẩm kém chất lượng sẽ phải mất 10 đồng cho sức khỏe!

Bác sĩ Nguyễn Xuân Mai - viện phó Viện vệ sinh y tế công cộng Bộ Y Tế: Phải gọi đó là hàng giả! Phóng to Trường hợp hai mẫu sữa báo kiểm nghiệm, phải gọi đó là hàng giả. NTD uống phải sữa giả này tuy không độc hại thấy ngay nhưng tác hại thứ nhất là đã bị lừa, nhất là những sản phẩm sữa có bao bì công bố chất lượng đàng hoàng mà bên trong là dỏm thì càng bị lừa một cách... hiện đại, tinh vi hơn. Còn về lâu dài, nếu lệ thuộc vào sữa này sẽ bị suy dinh dưỡng. Cái gốc của vấn đề này theo tôi là ở sự quản lý. Bất kỳ ai ở VN cũng có quyền sản xuất kinh doanh sữa, mặt hàng sữa không phải nằm trong ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Nhà nước chịu trách nhiệm quản lý, nhưng đến bao nhiêu cấp quản lý. Quản lý chất lượng thuộc về cơ quan y tế. Qui định trước đây phải đăng ký chất lượng, sau thì cho tự công bố, do Sở Y tế quản lý, chỉ có sữa cho trẻ dưới 2 tuổi mới phải đăng ký do Bộ Y tế quản lý. Việc tự công bố chất lượng này theo tôi là sớm, vì tự công bố phải trên bối cảnh trình độ dân trí cao, đời sống kinh tế cao từ người sản xuất đến NTD, nhất là sự quản lý giám sát của Nhà nước phải cao. Nhưng thực tế ở ta hiện nay dân trí thì thấp, nhà sản xuất không tuân thủ luật pháp, vì lợi nhuận bỏ quên lương tâm. Cơ quan giám sát không đủ lực (cả về con người, tiền bạc, trình độ...) để giám sát, vì thế dẫn đến buông lỏng, hầu như không ai biết chất lượng sản phẩm bày bán trên thị trường là như thế nào, kể cả sản phẩm có đăng ký và tự công bố.