Phóng toSinh viên tải tài liệu học tập từ một trang diễn đàn - Ảnh: N.C.T.

Tôi là sinh viên năm 4 khoa sinh Trường ĐH Cần Thơ và đang làm bán thời gian cho một công ty dược. Tôi được người quen cho biết nếu cần tài liệu học tập, nghiên cứu thì có thể vào trang diễn đàn như vat..., sinh... để hỏi xin tài liệu.

Tuy nhiên, tôi và một số bạn học băn khoăn vì các tài liệu từ các diễn đàn này thường là những bài báo từ các tạp chí như ScienceDirect, Wiley Interscience, Springer, ACS... Nếu tôi vào thẳng các website của tạp chí thì đều phải trả tiền, còn vào các diễn đàn này thì không phải trả tiền. Diễn đàn có lưu sẵn rất nhiều link mới cập nhật để tải tài liệu về, có cả phần mềm, sách và nhiều bài báo.

Việc tôi tải về lưu trữ và dùng các tài liệu nói trên để tham khảo và nghiên cứu để tạo ra sản phẩm có giá trị thương mại thì có vi phạm bản quyền không? Việc các diễn đàn cung cấp rộng rãi tài liệu đó cho nhiều người như vậy có vi phạm bản quyền?

Minh Tân

* Nếu tôi dùng tài liệu là sách và bài báo khoa học của các nhà xuất bản như Mc.Graw Hill, John Wiley & Sons, Elsevier để trích dịch thì có phải xin phép tác giả và nhà xuất bản không? Các sản phẩm của tôi là những bài viết tổng quan dùng làm tài liệu cho giảng dạy, các công thức dùng cho tư vấn sản xuất... Tôi không trực tiếp dùng mà để người khác dùng. Liệu những sản phẩm đó có “làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm, gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả” hay không?

Trả lời:

- Do anh Tân và ông Đạt không nói cụ thể các tài liệu trích dẫn là gì, của tác giả nào, là người nước nào, nên chúng tôi chỉ có thể trả lời trên nguyên tắc chung. Theo điều 2 Luật sở hữu trí tuệ (SHTT) năm 2006 thì các tác phẩm được bảo hộ theo Công ước Berne (có hiệu lực tại VN kể từ ngày 26-10-2004) sẽ được bảo hộ tại VN. Một tác giả được bảo hộ theo Công ước Berne nếu là công dân của quốc gia có tham gia Công ước Berne hoặc từng có tác phẩm được công bố tại quốc gia có tham gia Công ước Berne.

Diễn đàn không được tự ý phổ biến tác phẩm

Theo điểm a, khoản 1, 2 điều 25 Luật SHTT, việc “tự sao chép một bản nhằm mục đích nghiên cứu khoa học, giảng dạy của cá nhân” và việc sử dụng đó không làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm, không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả thì không cần xin phép, không phải trả nhuận bút, thù lao cho tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả (*). Ngoài trường hợp nói trên và trường hợp sao chép tác phẩm để lưu trữ trong thư viện với mục đích nghiên cứu, mọi hành vi sao chép tác phẩm qua các diễn đàn chia sẻ mà không được phép của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả là xâm phạm quyền tác giả theo khoản 6, điều 28 Luật SHTT.

Để phục vụ mục đích sử dụng riêng của mình, anh Tân có thể nhập khẩu bản sao tác phẩm của người khác nhưng không được quá một bản (*). Tuy nhiên, việc sử dụng đó phải không ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm, không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả (điểm k khoản 1, khoản 2, khoản 3 điều 25 Luật SHTT, khoản 2 điều 24 nghị định số 100/2006/NĐ-CP ngày 21-9-2006 của Chính phủ). Còn việc các diễn đàn phân phối các tác phẩm đến công chúng qua mạng truyền thông, nếu không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả là xâm phạm quyền tác giả theo khoản 10, điều 28 Luật SHTT.

Phải thông tin về tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm

Về câu hỏi của ông Đạt, theo điểm d, khoản 1, khoản 2 điều 25 Luật SHTT và khoản 2, 3, điều 10 Công ước Berne thì việc “trích dẫn tác phẩm để giảng dạy trong nhà trường mà không làm sai ý tác giả, không nhằm mục đích thương mại” sẽ không phải xin phép, không phải trả nhuận bút, thù lao.

Như vậy, nếu việc ông trích dẫn các tài liệu này để giảng dạy trong nhà trường mà không làm sai ý tác giả và không nhằm mục đích thương mại thì khi sử dụng ông không cần phải xin phép, không phải trả nhuận bút, thù lao cho tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả. Còn nếu việc trích dẫn này được dùng trong các tài liệu giảng dạy nhưng nhằm mục đích thương mại, hoặc việc trích dẫn đó ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm và gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả sẽ bị coi là hành vi xâm phạm quyền tác giả (khoản 8, điều 28 Luật SHTT).

Việc trích dẫn của ông có ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm và gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả hay không sẽ do tác giả hoặc chủ sở hữu quyền tác giả đánh giá và chứng minh khi có tranh chấp, và sẽ do tòa án có thẩm quyền xem xét, quyết định (khoản 6, điều 203 Luật SHTT).

Cũng xin lưu ý thêm, những nội dung nói trên của Luật SHTT được giữ nguyên trong Luật sửa đổi, bổ sung Luật SHTT được Quốc hội thông qua ngày 19-6-2009 và có hiệu lực từ ngày 1-1-2010.

(*) Không áp dụng đối với tác phẩm kiến trúc, tác phẩm tạo hình, chương trình máy tính.

..........................................

Hiển nhiên các chương trình phát sóng trên TV thuộc quyền sở hữu trí tuệ của các đài truyền hình phát sóng. Việc sao chép các chương trình này phải được sự cho phép (licence) của chủ sở hữu. Tuy nhiên, nếu bạn chỉ dùng một đĩa CD để sao chép chương trình học tiếng Anh đã phát trên TV với mục đích ôn tập, nghiên cứu sử dụng cho cá nhân bạn thì không phải xin phép. Nhưng nếu bạn in ra nhiều CD để bán lại, phân phối rộng rãi cho bạn bè hoặc trên thị trường mà không được phép của tác giả chương trình và đài truyền hình là bạn đã vi phạm luật pháp (vi phạm quyền sở hữu tác phẩm của tác giả và quyền liên quan của đài truyền hình).

Hành vi vi phạm có thể bị xử phạt vi phạm hành chính từ phạt tiền 1 triệu đồng đến 3 triệu đồng (nếu hàng hóa vi phạm có giá trị đến 5 triệu đồng), hoặc phạt đến 500 triệu đồng (nếu hàng hóa vi phạm có giá trị từ trên 500 triệu đồng). Ngoài ra hàng hóa vi phạm còn bị tịch thu hay tiêu hủy, các phương tiện được sử dụng để thực hiện hành vi vi phạm sẽ tịch thu. Nếu sau khi đã bị xử phạt hành chính rồi mà người vi phạm vẫn chưa sợ và còn tiếp tục vi phạm thì có thể bị xử lý hình sự: phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm, phạt tiền đến 300 triệu đồng (tùy mức độ hành vi vi phạm).

Như vậy, luật pháp VN hiện nay đã có những quy định xử lý rất nghiêm khắc đối với các hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan... Tuy nhiên, trong cuộc sống hằng ngày vẫn có người chưa biết, nên vô tư vi phạm.

Có ý kiến cho rằng hiện phần lớn dân ta còn nghèo chưa đủ tiền để mua các chương trình, tác phẩm có bản quyền có giá khá cao. Hành vi “sao chép lậu” các chương trình học tập, phần mềm máy tính thông dụng để phổ biến giúp người nghèo, nhất là sinh viên học sinh có phương tiện học tập, nâng cao kiến thức là có thể thông cảm được trong giai đoạn đang phát triển này.

Nhưng suy nghĩ như vậy là chỉ thấy cái lợi nhỏ truớc mắt mà quên cái hại lớn bao trùm. Để có các chương trình, phần mềm, tác phẩm văn học, nghệ thuật..., các tác giả đã phải bỏ ra biết bao công sức, trí tuệ, thời gian, tài sản mới tạo lập được. Trong khi đó có những kẻ không lao động lại vô tư “bẻ khóa” để bán ra thị trường với giá rẻ nhằm thu lợi bất chính trên thành quả của người khác.

Nếu hành vi này không bị pháp luật ngăn chặn kịp thời và xử phạt thích đáng thì sẽ làm nản lòng những ai có tài năng, tâm huyết muốn tạo ra sản phẩm mới cho xã hội. Nếu không được bảo vệ, khuyến khích, trí tuệ và tinh thần sáng tạo trong xã hội, dù muốn hay không, sẽ dần bị thui chột...

(Tham khảo: điều 20,25,28,32,44 Luật sở hữu trí tuệ; điều 41 nghị định 47/2009/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính về quyền tác giả và quyền liên quan; điều 131 Bộ luật hình sự 2005)