Phóng to

Nghệ nhân Thạch Tư (bìa trái) cùng êkip đang thi công tại chùa Hòa Lạc, xã Hiệp Mỹ, huyện Cầu Ngang - Ảnh: M.Tâm

TT - Nếu “thần đèn” Nguyễn Cẩm Lũy nổi tiếng cả nước về di dời công trình như nhà cửa, đình chùa trên mặt đất thì nghệ nhân người Khơme Thạch Tư (61 tuổi) được nhiều người thán phục về việc nâng tượng Phật lên cao...

Nhà nghèo nên học hết tiểu học Thạch Tư buộc phải nghỉ học. Khi Thạch Tư 14 tuổi, người cha gửi con theo người quen học lóm ở Trường Mỹ nghệ thực hành Gia Định. Được một năm, Thạch Tư trở về chùa Hang tu hành theo truyền thống đồng bào dân tộc Khơme.

Năm năm sau, Thạch Tư hoàn tục, học vẽ với một thầy người Hoa. Rồi theo cha học nghề xây nhà, điêu khắc, chạm hoa văn, đắp tượng Phật. Vừa học vừa hành nghề, thiên tư sáng suốt điều khiển đôi tay khéo léo, nên năm 26 tuổi Thạch Tư đã trở thành thợ nổi tiếng khắp vùng chùa Hang.

Sư cả chùa Hang, Thạch Suôl, cho biết ĐBSCL có nhiều chùa xây trên trăm năm, và theo đức tin, dù chùa có được sửa chữa, mở rộng diện tích... đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng ngày càng phát triển nhưng tuyệt đối không được phá bỏ tượng Phật mà phải nâng lên rồi đắp mới trên nền tượng cũ. Tượng ngày xưa được đắp bằng đường, vôi, đất...

Đa số tuổi thọ trên 100 năm, nhất là tượng nơi chánh điện có tải trọng trên cả chục tấn, khi nâng sơ sẩy một tí là dễ gãy đổ, sứt mẻ nên phải tính toán chính xác từng li. Sư cả Thạch Suôl so sánh: “Dời nhà ví như khuân vật nặng đi trên đất, còn nâng tượng giống như khiêng vật nặng leo lên thang. Tượng là cột đặc thẳng đứng, tuy trọng lượng nhẹ nhưng việc giữ thăng bằng rất khó so với nhà cửa, biệt thự có cấu trúc hình khối.

Do đắp trên trăm năm nên kết cấu tượng yếu. Trong khi đó, tượng Phật là linh hồn của chùa nên tuyệt đối không được làm nứt vỡ, sứt mẻ khi nâng. Ngoài ra người nâng tượng phải biết đắp tượng để chỉnh sửa tượng cho cân đối, hoặc đắp tượng mới trên hình tượng cũ. Đồng thời phải là họa sĩ vẽ tòa sen, tứ linh, hoa văn, hào quang... Và phải có kiến thức Phật học để những đường vẽ, nét khắc đó vừa thẩm mỹ vừa đậm nét thiền môn".

Thạch Tư cũng cho biết: “Sau khi đắp tượng, người thợ còn phải vẽ trên tường ngôi chánh điện những bức tranh về cuộc đời đức Phật. Rồi hoa văn trang trí phải phong phú như hoa sen, hoa văn lửa, hoa văn Pnhi-vo... với nhiều hình thức phức tạp phối hợp lẫn nhau: chạm chìm, chạm nổi trên gỗ, trên đá; đổ khuôn ximăng...”.

Ngoài việc nâng, đắp tượng, nghệ nhân Thạch Tư còn chế tạo nhạc cụ với phương thức hoàn toàn thủ công. Căn nhà nhỏ ở khóm 4, thị trấn Châu Thành, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh của ông cũng chính là xưởng chế tác nhạc cụ với bộ đồ nghề thô sơ như cưa, búa, đục... và bằng những vật liệu đơn giản như gỗ, mây, tre, đồng, sắt, da trâu, da bò. Nhạc cụ ông làm có hình dạng nghệ thuật cổ truyền, lại giữ được âm sắc chuẩn nên được sử dụng nhiều ở các chùa, các đoàn nghệ thuật Khơme.

Chưa dừng ở đấy, ông còn miệt mài làm tranh ghép từ các loại vật liệu thấm đẫm hồn quê như lá dừa, lá tre, hạt gạo, hạt nếp... Nhiều du khách đến Trà Vinh đã không bỏ qua tiệm tranh mang tên Thiện Ý của ông. Năm 1986, trong hội thi truyền thống tiểu thủ công nghiệp toàn quốc, Thạch Tư đoạt giải nhì với bức tranh Sự tích trầu cau và tranh Bác Hồ vẽ bằng bút lửa trên lá thốt nốt nhận được huy chương vàng tại hội chợ triển lãm hàng công nghiệp nông thôn khu vực phía Nam lần 1 vào tháng 9-2007.

Nhưng có lẽ điều mọi người kính phục nghệ nhân đa tài này là ông rất tâm huyết trong việc truyền nghề cho thế hệ trẻ. Không chỉ truyền nghề cho rất nhiều lớp thanh niên, ông còn liên kết với Trung tâm Khuyến công tư vấn phát triển công nghiệp tỉnh Trà Vinh mở lớp kỹ thuật sản xuất tranh ghép lá cho những học viên ở các địa phương để họ có thêm một nghề nâng cao thu nhập.

Tượng đầu tiên Thạch Tư nâng lên là tượng Đức Phật Thích Ca ở chùa Hang. Năm 1971, chùa Hang được xây lại với diện tích lớn hơn trên nền cũ, nền được đắp cao lên 2m, vòm chùa được xây cao thêm nên đòi hỏi phải nâng tượng lên 3m. Tượng cao khoảng 4,5m, ngang 3,2m, tải trọng trên 10 tấn, lại được đắp trên trăm năm nên rất yếu. Việc nâng thành công tượng ở chùa Hang khiến tiếng đồn càng lan xa, các chùa ở Sóc Trăng, Bạc Liêu, Hậu Giang... cũng tìm đến. Trước năm 1975, ông làm thiện nguyện. Sau vì mưu sinh ông mới nhận tiền. Giá một công trình 40-65 triệu đồng. Trung bình thời gian nâng, đắp tượng mất đến bốn tháng, nên mỗi năm ông chỉ nhận làm hai tượng. Hơn 30 năm qua, ông đã nâng, đắp gần cả trăm tượng. Êkip của ông gồm bốn người: hai người con, hai người cháu đã đi khắp ĐBSCL, thậm chí đến tận miền Đông để đắp tượng.