Khuôn mặt của cô gái khiến Tracy đặc biệt ấn tượng và nảy sinh câu hỏi: cô ấy là ai, chuyện gì đã xảy ra giữa Vermeer và cô khiến ông vẽ nét mặt cô như vậy. Và đó cũng là nguồn cảm hứng cho một trong những cuốn tiểu thuyết xuất sắc nhất của bà: Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai.

Phóng to

Một tai nạn xảy đến với cha, gánh nặng cả nhà dồn lên đôi vai nhỏ bé của Griet. Cô thiếu nữ mười sáu tuổi ấy trở thành hầu gái cho gia đình họa sĩ Vermeer. Ngày ngày, bên cạnh tiếng la ó, những trò nghịch ngợm của lũ trẻ, những hiềm khích, ganh tị của chị hầu gái Tanneke, vẻ nhăn nhó của bà chủ, Griet vẫn tìm được góc yên tĩnh cho riêng mình, giữa những bức tranh dang dở, giữa không gian sáng tạo của người họa sĩ mà cô phải dọn dẹp mà không được xê dịch bất cứ thứ gì.

Sự mẫn cảm tuyệt vời, sự khôn ngoan, thông minh, cảm nhận tinh tế của cô hầu gái về màu sắc, ánh sáng, độ chính xác của khoảng cách, vị trí cũng như cách bài trí đồ vật đã khiến nhà danh họa vốn đơn độc trong thế giới của riêng mình phải rung động.

Những gam màu gặp nhau, người họa sĩ như tìm được người tri kỷ, đồng cảm trong nghệ thuật. Griet trở thành một phần quan trọng trong thế giới công việc của ông chủ. Cô làm việc của mình và càng lúc càng đam mê hội họa, hay nói đúng hơn là đam mê người họa sĩ và những nét vẽ sáng tạo của ông.

Cô giúp họa sĩ nghiền màu, pha màu, mua họa phẩm và còn chỉ ra những gì còn thiếu trong bức tranh của ông. Một tình cảm đặc biệt nảy sinh giữa cô hầu gái và ông chủ, một tình cảm chưa bao giờ được nói thành lời nhưng dữ dội và đầy đam mê.

Tác giả Tracy dẫn dắt người đọc qua các chi tiết mô tả diễn biến tâm lý, tình cảm Griet hoàn toàn logic, êm đềm theo mạch thời gian. Trong cô gái có họa cảm tinh tế ấy cùng chảy hai dòng suy nghĩ: sự đam mê nghệ thuât và những bình dị của cuộc sống đời thường. Griet say mê hội họa, quên thời gian khi đến với phòng tranh, với những mảng màu tối sáng... quên cả mệt mỏi ngay cả khi điều ấy có nghĩa cô phải làm việc nhiều hơn. Và Griet chấp nhận tất cả, kể cả hi sinh vì nghệ thuật. Điều họ muốn đạt đến là những bức họa hoàn mỹ về bố cục, chi tiết, màu sắc, ánh sáng.

“Bức tranh không hề giống một bức tranh nào khác của ông. Đó là bức tranh vẽ tôi, vẽ đầu và vai tôi, không có bàn và rèm cửa, không có cửa sổ và chổi lông để làm mềm đi hoặc làm xao lãng sự chú ý. Ông vẽ tôi với đôi mắt mở to, ánh sáng chiếu qua khuôn mặt tôi nhưng phía bên trái tôi lại ở trong bóng tối. Tôi mặc đồ màu xanh, vàng và nâu. Tấm vải quấn quanh đầu khiến tôi không giống mình mà giống Griet từ một thành phố khác, thậm chí từ một nước khác. Nền bức tranh là màu đen khiến tôi có vẻ cô đơn hơn nhiều, mặc dầu rõ ràng tôi đang nhìn một ai đó. Tôi có vẻ như đang chờ đợi một điều gì đó mà tôi không nghĩ đến một lúc nào đó sẽ xảy ra…”. Chỉ có một tình yêu nghệ thuật đến mức hoàn hảo mới khiến Griet hụt hẫng khi đứng trước bức họa chân dung và nhận ra chỉ còn một chi tiết ánh sáng nữa để hoàn thiện. Cũng chính khi ấy, vị trí của cô sẽ không còn ý nghĩa nữa.

Tác phẩm của Tracy Chevalier giản dị và tiết độ trong văn phong. Sức cuốn hút nằm ở sự sâu lắng và bí ẩn. Như danh họa Vermeer đã hoàn thiện bức tranh của mình với chấm sáng của chiếc hoa tai ngọc trai, nhà văn cũng đã chọn nó làm điểm gút hoàn thiện cho tác phẩm của mình. Bí ẩn của mái tóc đã bị khám phá, khuôn miệng hé mở, ánh nhìn đầy ám ảnh... thành lời cho một nguồn cảm cao đẹp, đáng trân trọng.

Không hề có những phàm tục theo lối tình cảm thông thường. Cũng không hề có những chi tiết tình tứ câu khách như một số tiểu thuyết hiện nay, cuốn tiểu thuyết của Tracy thật sự mang đến một phong cách cổ điển, lãng mạn và êm dịu như chính phong cách của bức họa Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai của người họa sĩ danh tiếng.

Thiếu nữ đeo hoa tai ngọc trai đem lại cho người đọc ấn tượng về sự quyện hòa giữa những "đam mê, phẫn nộ và thấu suốt trong một cuốn sách đẹp đẽ và man dại".

Sách do Nhã Nam, NXB Văn Học phát hành.