Phóng to

Ảnh: Lê Thiết Cương

Ngàn năm thương nhớ Câu thơ của người xưa còn mãi vang vọng. Da diết và hào sảng trong cái ngoái đầu nhìn lại của người thi tướng thuở “mang gươm đi mở cõi”: Ngàn năm thương nhớ đất Thăng Long... Tròn ngàn năm tuổi, Hà Nội lại đang đón xuân về. Lại có bao điều để mà thương nhớ. “Nhớ phố thâm nghiêm rợp bóng cây”, nhớ tình ấp ủ của người mẹ nghèo, nhớ niềm vui giản dị của những ngày khó nhọc, nhớ cành đào phai chiều cuối đông và phút thâm trầm bên trang sách mở... Những nỗi nhớ cứ gọi nhau về, tạm quên đi bao ồn ã xô bồ để lưu giữ lấy một Hà Nội đẹp, một Hà Nội lắng sâu...

Một nhận xét giống như thở dài. Liệu đấy có phải là lý do để ông chọn mấy ngày loanh quanh giáp tết mà vào thư viện ngồi đọc. Đám sinh viên trẻ hôm nay gọi thư viện là nhà chứa sách, còn ông lão mọt sách biết hai tử ngữ là Sanskrit và Latin nghe vậy rùng mình. Tiếng Việt bây giờ trắng trợn, tối tân quá, bị nghe nhiều tự nhiên bỗng rơm rớm xót xa.

Khoảng hai năm trước lúc còn đều đặn vào đây, có lần ở phòng đọc tự chọn ông nhẹ nhàng góp ý cho cặp trẻ ngồi đối diện đang luyện hộ nhau ngoại ngữ là nói khe khẽ, lập tức con bé tóc nâu môi trầm quay sang mắng ông: “Ơ, cái ông này buồn cười nhỉ”. Nghĩ lại ông thấy mình cũng giống như cái thư viện ngót nghét trăm tuổi này, cái mùa xuân đang lơ thơ hoa đào này, quả cũng nhiều cái đáng cười.

Tất nhiên sinh viên vào thư viện thì là học, là đọc, nhưng phong khí tuyệt nhiên đã khác hẳn ngày xưa. Ngày xưa là cách đây chừng mười lăm năm, hai mươi năm hoặc lâu hơn nữa. Đại loại là lúc Hà Nội có khoảng 30 vạn dân. Thời gian trong thư viện chạy bằng đồng hồ riêng, nó chậm đến mức cứ như là chạy ngược. Vì thế, mùa xuân nếu có qua thì cũng ở lại đây lâu hơn.

Vừa hết rằm tháng giêng, ngoài kia nhiều nhà đã đem báo tết ra bán cân, còn trong thư viện độc giả mới bắt đầu háo hức đọc. Kinh ngạc nhất là nhiều lúc rời trang sách, vô tình ngẩng lên nhìn lại cô thủ thư mà tự thấy bàng hoàng. Mới hôm nào còn trong veo, long lanh má đỏ, đưa sách cho độc giả là lễ phép hai tay, giờ đây mặt phì phị buồn ngủ uể oải ném quyển sách ra, giọng khàn khàn, cộc lốc nói xẵng: “thẻ”.

Phóng to

Thong thả bên mùa xuân rộn rã - Ảnh: Lê Bích

Chủ đã khác thì khách đương nhiên cũng khác, hầu hết đám đọc sách thời kinh tế thị trường đều nôn nóng sốt ruột.

Họ muốn từ cái chữ mà mình vừa đọc phải đem lại một hiệu quả tức thì nào đấy. Có phải thế chăng mà tết ở Hà Nội càng ngày càng co lại, ngắn cụt lủn. Khoảng mươi năm trở về trước, độc giả thâm niên lẫn lộn cả người nhiều tuổi và người ít tuổi, thường chọn chiều muộn hăm tám chạp là ngày gặp nhau cuối năm và sáng sớm mồng sáu giêng là buổi quây quần khai bút. Họ dịu dàng bình những bài báo hay, những áng thơ đẹp rồi lì xì cho nhau những đoản thi tứ tuyệt. Không hiểu sao rất hiếm các cụ bà nhưng có khá đông nữ sinh, có vẻ đó cũng là cảm hứng để mấy cụ ông hoặc vài ba trung niên tóc muối tiêu thăng hoa thành thi sĩ đích thực.

Thư viện hôm nay tuyệt không thấy một ai mơ màng ngồi đọc thơ nữa, phần lớn đều cồn cào ngốn ngấu những loại sách thời thượng gọi là sách công cụ, kiểu như Một nghìn cách làm giàu, Làm thế nào để bạn trở thành quyến rũ... Hiếm hoi có lần thấy một nàng đọc Chiến tranh và hòa bình. Tò mò xúc động rón rén nhìn trộm vào vở, hóa ra em đang làm luận văn tốt nghiệp về văn học Nga thế kỷ 19. Người đọc trong trắng là người đọc chẳng vì mục đích gì cả. Người Hà Nội cũ kỹ chân chính đều mơ hồ có cái thói quen đọc đấy, chẳng biết khi Hà Nội đã qua nghìn năm tuổi liệu có còn muốn giữ.

Mùa xuân trong thư viện rất rêu phong Thăng Long. Phòng đọc mênh mông đã vắng những sinh viên ngoại tỉnh, chỉ còn thu lu vài ba cụ già, và tự nhiên nó sẽ sáng bừng nếu như có một chàng trai hay thiếu nữ nào đấy lãng mạn ngồi đọc. Bọn họ chắc là nhà ở quanh Tràng Thi, Tràng Tiền ăn mặc tao nhã, sạch sẽ. Từ tốn, mơ mộng họ lật sách. Cái chầm chậm của những trang chữ làm tiết xuân trinh bạch tần ngần chẳng dám trôi. Và không cần tinh tế lắm cũng thấy được màu của tết, mùi của tết.

Đấy là cái màu nóng ấm của hồng đào phảng phất tinh hoa từ những người Tràng An muôn năm cũ. Đấy là cái mùi của nhè nhẹ lá gội đầu hương nhu có từ thuở các bà, các cô Hà thành còn chưa biết cắt tóc ngắn dùng dầu gội lờ lợ mùi mỹ phẩm, nó thanh và thơm đến vô cùng. Cô bé thủ thư nhìn đồng hồ đã thấy quá giờ và bỗng khác thường lệ, cô không bấm chuông giục. Mùa xuân đã làm người Hà Nội trở về với thong thả, thanh lịch.

Thư viện sẽ hết tết khi siêu thị đối diện đông người trở lại. Người ta hớt hải vét hàng khuyến mãi, tranh nhau đem xe gửi vào khuôn viên của nhà chứa sách. Cả tòa biệt thự cũ chợt nhiên nhợt nhạt mất đi vẻ trầm lắng, cổ kính. Rồi nó sẽ giống như mọi phố phường của Hà Nội đời thường hôm nay chỉ toàn những vội vã, ồn ào.