Phóng to

Charlie Muldunga (bìa phải) - người cuối cùng được biết có thể nói tiếng Amurdag, ngôn ngữ của thổ dân Úc - cùng hai nhà nghiên cứu K. David Harrison (bìa trái) và Gregory D. S. Anderson thực hiện việc ghi âm và lưu dữ liệu cho ngôn ngữ này - Ảnh: National Geographic

TT - Các nhà ngôn ngữ học cho biết có khoảng 7.000 thứ tiếng đang được sử dụng hiện nay trên toàn thế giới, nhưng phân nửa trong số này đang gặp nguy cơ tuyệt diệt, rất có thể sẽ hoàn toàn biến mất trong thế kỷ này. Và cứ mỗi hai tuần có một ngôn ngữ bị coi là “không còn hợp thời” nữa!

Nghe đọc nội dung toàn bài:

Theo một báo cáo khoa học gần đây nhất hôm 18-9, có năm khu vực được xem là nấm mồ lớn và có tốc độ hủy diệt nhanh nhất đối với các ngôn ngữ, đó là: Bắc châu Úc, Trung Nam Mỹ, khu vực bờ Thái Bình Dương ở phía trên Bắc Mỹ, Đông Siberia, Oklahoma và Tây Nam Hoa Kỳ. Báo cáo này dựa trên những phân tích dữ liệu của National Geographic Society và Living Tongues Institute for Endangered Languages.

Theo phó giáo sư ngôn ngữ học K. David Harrison của Trường Swarthmore, có hơn một nửa ngôn ngữ đang dùng hiện nay không có chữ viết và “rất dễ bị thất truyền và lãng quên”. Sự mất mát ấy để lại hậu quả là các thế hệ sau sẽ không có bất cứ phương tiện nào khả dĩ dùng được để biết và nghiên cứu về văn minh và lịch sử của một nền văn hóa đã biến mất.

Các nhà khoa học đi đến nhiều vùng trên thế giới để thu thập tài liệu và tiến hành ghi âm lại những ngôn ngữ đang nằm trong nguy cơ bị thất truyền. Họ đã mất có khi từ 3-4 năm cho một số dự án nghiên cứu với hàng trăm giờ ghi âm, nghiên cứu hình thái phát triển của văn phạm…

Ở Úc, nơi có tới 231 ngôn ngữ nói đang gặp nguy cơ tuyệt chủng, họ đã gặp và ghi âm với ba thổ dân hiếm hoi được xem là biết sử dụng tiếng Magati Ke ở khu vực phía bắc của châu này, và ba người nói tiếng Yawuru ở miền tây. Đến tháng bảy, đoàn nghiên cứu tiếp tục may mắn gặp được thổ dân duy nhất còn lại biết nói tiếng Amurdag, một ngôn ngữ cũng ở khu vực phía bắc châu Úc và từng bị cho là đã tuyệt diệt.

Một số mất tích ngay tức khắc khi mà người duy nhất còn có thể sử dụng nó về với tổ tiên. Những số khác thì chết dần chết mòn trong những nền văn hóa song ngữ, khi mà ngôn ngữ bản địa bị áp đảo và khống chế bởi một ngôn ngữ "chính" nào đấy ở trường học, nơi chợ búa, quán xá, truyền hình…

“Đây có lẽ là một trong số những ngôn ngữ chúng ta không thể nào làm sống lại được nữa, nhưng ít nhất chúng tôi cũng đã có bản ghi âm nó” - tiến sĩ Anderson nói, và lưu ý thêm rằng người thổ dân ấy đã rất khó khăn cố nhớ những từ ông từng nghe được từ người cha đã quá cố của mình.

Sự thống trị của tiếng Anh cũng là mối đe dọa cho khả năng sống còn của 54 thứ tiếng bản địa ở cả một khu vực tây bắc Thái Bình Dương rộng lớn, gồm có British Columbia, Washington và Oregon. Hiện chỉ còn duy nhất một người biết tiếng Siletz Dee-ni, thứ tiếng cuối cùng trong số nhiều ngôn ngữ từng được sử dụng ở khu vực dành riêng cho thổ dân ở bang Oregon.

Ở đông Siberia, các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng chính chính sách ép buộc người dân thuộc các sắc tộc thiểu số phải dùng ngôn ngữ chuẩn chung của quốc gia hay khu vực như tiếng Nga hoặc Sakha là nguyên nhân dẫn đến tình trạng đáng báo động về ngôn ngữ ở khu vực này.

Theo các nhà nghiên cứu, tỉ lệ tuyệt chủng của nhiều ngôn ngữ đã vượt quá mọi tỉ lệ tuyệt chủng khác mà nhân loại đang quan tâm đối với các loài chim, các động vật có vú, các loài cá và thực vật.