Phóng to

TS Trần Đình Thiên hiện đang là chuyên gia nghiên cứu kinh tế vĩ mô của Viện kinh tế học thuộc Trung tâm Khoa học xã hội và nhân văn quốc gia

TT - Con số tăng trưởng kinh tế trên 7% của VN được đánh giá như một kỳ tích trong một thế giới đang đầy rẫy biến cố. Nhưng không ít chuyên gia kinh tế cho rằng con số ấy vẫn còn dưới mức tiềm năng. Trả lời phỏng vấn Tuổi Trẻ ngày cuối năm 2003, nhà phân tích kinh tế Trần Đình Thiên khẳng định rằng sức bật của kinh tế VN còn có thể ấn tượng hơn nếu các nguồn lực được khai thông đúng hướng và tận dụng triệt để.

* Nếu bình luận ngắn gọn về kinh tế VN năm 2003, ông sẽ nói gì?

- Tôi cho rằng kinh tế nước ta năm 2003 nổi lên hai tín hiệu lớn: tín hiệu cổ động và tín hiệu cảnh báo. Cổ động ở chỗ tốc độ tăng trưởng cao chứng tỏ nền kinh tế đã vượt qua được nhịp giảm sút của những năm trước. Bằng chứng rõ nhất là sự tăng trưởng xuất khẩu mà điểm sáng là tăng trưởng xuất khẩu nhảy vọt vào thị trường Mỹ.

Tín hiệu cổ động thứ hai là sự cam kết của Chính phủ trước Quốc hội sẽ gia nhập WTO vào năm 2005. Điều này rất có ý nghĩa và đặc biệt quan trọng vì từng có ý kiến cho rằng ta còn dùng dằng, chưa thật sự quyết tâm vào WTO. Tín hiệu cảnh báo đáng lưu ý nhất là chất lượng của sự tăng trưởng chưa cao. Hàng loạt dự án đầu tư công có hiệu quả thấp, thất thoát nhiều và các vụ án lớn được đưa ra xét xử đã ảnh hưởng không nhỏ đến tốc độ tăng trưởng, nghĩa là chúng ta còn có thể tăng trưởng cao hay nói cách khác tốc độ tăng trưởng dù là trên 7% vẫn đang dưới mức tiềm năng (về nguồn vốn, lao động...).

* Theo ông, tốc độ tăng trưởng còn dưới mức tiềm năng là do chính sách hay do cách làm?

- Tôi cho rằng có nhiều lý do. Chúng ta mới chuyển sang kinh tế thị trường cho nên cơ chế chính sách chưa đồng bộ. Chúng ta lại thiếu kinh nghiệm. Nhưng không phải vì thế mà đổ lỗi cho khách quan mà do chính chúng ta chuyển biến chậm. Luật doanh nghiệp ra đời bốn năm qua đã huy động được 10 tỉ USD vốn trong dân, hơn cả vốn FDI (đầu tư nước ngoài). Chúng ta phải tự hỏi còn bao nhiêu nguồn lực như thế chưa được huy động. Tôi tin chắc là còn nhiều lắm, như nguồn lực đất đai chẳng hạn. Con số từ Bộ Nông nghiệp & phát triển nông thôn cho thấy các nông lâm trường quản tới 1/6 diện tích đất tự nhiên nhưng sử dụng chưa hiệu quả, trong khi nông dân đang thiếu đất canh tác. Đấy là một sự lãng phí rất lớn! Ngay cả nguồn vốn trong dân và nguồn kiều hối còn có thể đưa vào đầu tư bao nhiêu hiện vẫn chưa thể biết chính xác.

2003: tăng trưởng GDP đạt 7,24%Theo ước tính ban đầu của Tổng cục Thống kê, tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm trong nước (GDP) năm 2003 sẽ ở mức 7,24%, cao hơn năm 2002 là 0,2% và nằm trong chỉ tiêu đã được Quốc hội thông qua tại kỳ họp cuối năm 2002 (7-7,5%). Trong ba khu vực kinh tế đóng góp cho GDP, sản xuất công nghiệp - xây dựng là khu vực có tốc độ tăng trưởng cao nhất (10,34%), khu vực dịch vụ tăng trưởng 6,57% và khu vực nông-lâm-thủy sản tăng trưởng 3,2%. So với năm 2002, tốc độ tăng trưởng của sản xuất công nghiệp đã được cải thiện đáng kể (9,44%), tuy nhiên vẫn thấp hơn chút ít so với mức tăng trưởng của năm 2001 (10,39%). Ngược lại, khu vực nông, lâm, thủy sản trong năm 2003 tuy có mức tăng trưởng cao hơn năm 2001 (2,98%) nhưng lại thấp hơn đáng kể so với mức tăng trưởng năm 2002 (4,06%).

* Có vẻ nghịch lý khi mà nguồn lực chưa huy động hết, nhưng để có vốn bơm vào nền kinh tế thì các ngân hàng đã phải tăng lãi suất nóng liên tục và cái giá phải trả cho đầu tư ra sao khi phải bỏ tới 5 đồng vốn mới có được 1 đồng tăng trưởng, thưa ông?

- Đúng là ta đã trả giá khá đắt cho sự tăng trưởng. Sự thất thoát quá nhiều từ các dự án đầu tư công cho thấy tiền bỏ ra cho sự tăng trưởng nhưng không góp được nhiều vào chất lượng tăng trưởng. Đấy là điều rất đáng ngại. Một mảng đường Hồ Chí Minh bị sạt lở mất cả ngàn tỉ đồng đã tính vào GDP và tiền ra sửa cũng được tính tiếp vào GDP trong khi thật ra không tăng thêm được gì. Chỉ số ICOR cao như thế (5 đồng vốn cho 1 đồng tăng trưởng) chứng tỏ hiệu quả đầu tư thấp.

Theo tôi, cái làm cho ICOR cao xuất phát từ nguồn đầu tư của Nhà nước, đặc biệt là các công trình đầu tư cơ sở hạ tầng giao thông, thủy lợi ngốn vốn rất lớn mà hiệu quả không tương xứng (6-7 đồng đầu tư mới có 1 đồng tăng trưởng). Đầu tư tư nhân có hiệu quả hơn (3-4/1) nhưng nguồn vốn nhỏ nên chưa góp nhiều vào sự tăng trưởng. Trong tình hình ấy lại xảy ra nghịch lý lãi suất huy động vốn của ta quá nóng trong khi lãi suất của thế giới đang giảm rất mạnh. Sức cạnh tranh của doanh nghiệp, hàng hóa VN đã yếu mà thêm lãi suất cao thì sức cạnh tranh càng yếu. Nguyên nhân, theo tôi, có thể do sự huy động ào ạt của ngân hàng để tài trợ vốn cho các dự án đầu tư công.

* Thưa ông, có một nghịch lý nữa là tốc độ tăng trưởng cao, đầu tư nhiều nhưng chưa tạo thêm được nhiều việc làm, vì sao vậy?

- Có nhiều nguyên nhân, nhưng theo tôi, nguyên nhân lớn nhất là tiền đầu tư đã đổ cho các dự án cần nhiều vốn chứ không cần nhiều lao động. Đầu tư 200 triệu USD cho dự án ximăng thì chỉ có thêm 1.000 chỗ làm, nhưng nếu đổ vào các dự án nhỏ và vừa có thể tạo việc làm cho hàng chục nghìn lao động. Chúng tôi đã từng tính và phát hiện rằng tiền đầu tư của Nhà nước gấp 3-5 lần tiền đầu tư của tư nhân mới tạo ra một việc làm mới. Điều đó rất nguy hiểm vì ta đang thừa lao động và thiếu vốn. Lẽ ra chúng ta phải tiết kiệm vốn và sử dụng nhiều lao động nhưng thực tế thì ngược lại. Câu hỏi đặt ra ở đây là chiến lược tạo việc làm đã được coi là một bộ phận hữu cơ của chiến lược đầu tư chưa, đặc biệt là đầu tư của Nhà nước? Lời giải chỉ có thể từ Chính phủ, Bộ Kế hoạch - đầu tư, Bộ Lao động - thương binh & xã hội và không thể để kéo dài tình trạng này mãi.

* Như thế nghĩa là có vấn đề từ hoạch định chính sách chứ không phải do thực thi không đúng?

- Mô hình kinh tế của chúng ta là tăng trưởng theo hướng xuất khẩu, nhưng thực tế thì đầu tư hướng nội, chủ yếu là sản xuất thay thế hàng nhập khẩu. Năm 2002, trong 20 ngành công nghiệp tăng trưởng cao (hơn trung bình toàn ngành) có đến 18 ngành hướng nội (sản xuất để tiêu dùng nội địa), chỉ có hai ngành hướng ngoại là chế biến thủy sản và dệt may. Nguyên nhân là do hệ thống cơ chế chính sách và cả cách làm của ta. Xu hướng bảo hộ đang tăng, độc quyền doanh nghiệp nhà nước không giảm, cơ chế chủ quản, cơ chế xin - cho vẫn còn rất nặng nề. Tất nhiên cũng có nguyên nhân từ những quyết định cá nhân. Đây là những vấn đề cần phải chuyển biến tích cực hơn, nhất là phải đẩy nhanh cải cách thể chế kinh tế vì cải cách thể chế là sự đầu tư rẻ nhất nhưng mang lại hiệu quả cao và tăng uy tín.

* Trong bối cảnh hiện nay, ông có dự báo sáng sủa về tốc độ tăng trưởng của VN năm 2004?

- Tôi cho rằng mục tiêu tăng trưởng trên 8% là hơi khiêm tốn và như thế là chắc ăn. Vì lẽ báo cáo của Chính phủ trong kỳ họp Quốc hội vừa qua thể hiện sự quyết tâm rất cao. Tôi thật sự xúc động khi nghe báo cáo đó. Quyết tâm rất cao ấy thể hiện ở những giải pháp của Chính phủ hướng đến chất lượng của sự tăng trưởng. Cái đà phát triển nhanh của doanh nghiệp tư nhân đã nhận được sự ủng hộ tích cực từ Chính phủ. Cải cách doanh nghiệp nhà nước đã có cam kết không thể ì ạch như năm 2003. Đặc biệt cải cách thể chế sẽ phải thực hiện nhanh hơn để chuẩn bị hội nhập WTO. Hiệp định bảo hộ đầu tư ta vừa ký với Nhật cũng đang chờ một làn sóng mới về đầu tư. Tôi tin rằng Chính phủ làm mạnh hơn thì tốc độ tăng trưởng sẽ còn hơn nữa. Phải hiểu rằng năm 2004 có ý nghĩa là năm bản lề để chúng ta bước vào cuộc chơi lớn.

* Xin cảm ơn ông.