Nhưng nó bị khuôn trong một lượng chữ hạn định cho nên trong những yếu tố cơ bản đó có cái không được viết ra, hay giấu đi, ẩn đi trong mạch truyện. Nhưng dù sao thì nó vẫn phải là truyện, và đó là chỗ phân biệt loại truyện này với đoản văn. Loại truyện ngắn thu gọn này ở phương Tây có rất nhiều tên gọi: truyện bất ngờ, truyện vi mô, truyện bưu thiếp, truyện ngắn ngắn, truyện chớp lóe.

Ở Trung Quốc nó cũng được gọi bằng nhiều tên: truyện ngắn nhỏ, truyện bỏ túi, truyện một phút, truyện trong lòng bàn tay, truyện một hơi khói (dài vừa đủ rít một hơi thuốc là đọc xong). Cái khó của loại truyện này là phải làm sao kể được một câu chuyện đầy đủ với số chữ hạn chế, trong một khoảng thời gian rất ngắn, và như vậy mỗi từ, mỗi câu là phải rất cân nhắc, tính toán.

Nhà văn Nguyên Ngọc (Tuổi Trẻ ngày 9-7-2006) đã ví cuộc thi 1.200 chữ là cuộc chạy nước rút 100m. Tôi thì hình dung người viết truyện 1.200 chữ như người chế tác một vật nổ mà khối nổ nằm trong 1.000 chữ, còn 200 chữ là đoạn dây cháy chậm. Trong 1.000 chữ người viết phải biết chọn đề tài gì, phải biết cách nhào nặn tình tiết, sự kiện ra sao, phải biết pha trộn các chất liệu thế nào, phải biết cài kíp nổ ở đâu để khối nổ có hiệu suất bung phá cao nhất, mạnh nhất trong một hình thể nhỏ gọn nhất.

Và đoạn dây cháy chậm 200 chữ đòi hỏi người viết phải biết cách chọn dây và cách đốt lửa. Đó chính là những kết thúc xoắn rất thích hợp với loại truyện này, bởi vì trong một khuôn khổ hạn hẹp như vậy cách kết đó phá lại mạch truyện dồn dập, gấp gáp ở phần trước. Cố nhiên đây chỉ là một cách nói để hình dung, vì không phải truyện nào cũng đúng 1.200 chữ, nhưng viết loại truyện này nếu không biết gây nổ thì là hỏng.

Cuộc thi đã thu hút 1.758 truyện gửi đến, trong đó 89 truyện đã được chọn đăng trên các số báo Tuổi Trẻ ra ngày chủ nhật. Có thể nói ngay một nhận xét là rất ít truyện viết đúng viết đủ 1.200 chữ, phần lớn là dưới số chữ đó, cá biệt có truyện chỉ vài ba trăm chữ. Nhưng truyện 1.200 chữ là truyện ngắn ngắn chứ không phải truyện cực ngắn (E. Hemingway từng tự hào viết được một truyện cực - cực - ngắn chỉ có sáu chữ: “For sale: baby shoes, never worn”, nhưng đấy là chuyện khác). Tuy nhiên, do yêu cầu của cuộc thi chỉ cần truyện từ 1.200 chữ trở xuống nên nhiều truyện đã được chấp nhận.

Đọc vào các truyện gửi dự thi thấy có khá nhiều truyện chỉ mới là chuyện kể chứ chưa phải là truyện ngắn, càng không phải là truyện ngắn ngắn. Có truyện khối nổ hứa hẹn có thể gây nổ mạnh, vậy mà đoạn dây cháy chậm lại ỉu. Có truyện nhờ đoạn dây cháy chậm biết cài khéo léo, biết bắt lửa đúng lúc nên khối nổ bất ngờ vang mạnh. Cũng có khá nhiều truyện thấy rõ là không có sức nổ gì cả vì khối nổ không biết làm và đoạn dây cháy chậm cũng chẳng có. Và có truyện cứ dềnh dàng chạy tà tà mà lẽ ra phải tăng tốc về đích.

Độ nén của câu chuyện, độ chặt của tình tiết, độ căng của từ và ngữ, độ mở của liên tưởng chưa phải đã được nhiều người viết dụng công. Ở những truyện được chọn vào chung khảo, với những mức độ khác nhau, các tác giả đã biết guồng nước rút hay biết đốt dây cháy chậm cho truyện. Có truyện được cái tứ cài đặt khéo. Có truyện được cái kết bất ngờ. Có truyện được cái giọng điệu làm nên nội dung. Có truyện được những khoảng trống liên tưởng, kết nối.

Đọc những truyện đó thấy quên đi số chữ hạn định của cuộc thi, thấy dài rộng bên ngoài truyện, bề sâu bên dưới truyện, cho phép người đọc có nhiều cảm nhận và suy tư. Một điều mừng nữa là vào chung khảo có nhiều truyện của những người viết mới, không phải các tác giả quen tên biết tiếng. Có lẽ áp lực số chữ lại là chỗ thoải mái cho những cây bút mới viết thử sức tung tẩy, và bất ngờ thành công.

Chạy 100m hay làm khối nổ, truyện 1.200 chữ là một cuộc thi, mà đã là cuộc thi là có tính thắt buộc, ràng níu, nhưng do đó nó mời gọi thách thức sức bật (chạy thi), sức khéo (vật nổ) của người tham dự. Cũng cần nói thêm loại truyện ngắn ngắn như thế này hiện đang rất phổ biến trên Internet, hình như đó là thể loại phù hợp với lối viết mạng. Kết quả cuộc thi 1.200 chữ, tôi nghĩ, sẽ có thể kích thích những người viết chấp nhận thách thức hơn nữa ở loại truyện này.