Phóng to

Ivan Alekseyevich Bunin

"Làm sao chúng ta có thể quên tổ quốc?"

Cuộc đời và sự nghiệp của nhà văn này khá độc đáo, nếu không nói là kỳ dị. Ivan Alekseyevich Bunin sinh ngày 10 tháng 10 năm 1870 tại Vôrônegiơ, trong một gia đình quý tộc thuộc một trong những dòng quý tộc lâu đời nhất ở nước Nga, nhưng đã suy tàn.

Ông chỉ học xong có lớp bốn trong trường trung học huyện Eletx tỉnh Orlôp, rồi ở sâu trong nông thôn, “trong bầu tĩnh mịch cực kỳ sâu lắng của đồng ruộng” của huyện Eletx cho tới năm 19 tuổi. Chính thời gian này đã tạo nền móng cho sự nghiệp văn chương của ông, mà theo một nhà bình luận văn học Nga, “trong những vùng nửa thảo nguyên bao la, giữa vùng đất đen cực kỳ màu mỡ và giữa những căn nhà gỗ nghèo nàn của nông dân, tâm hồn của chàng thiếu niên đã cảm thụ cái đẹp và cái buồn của nước Nga, cảm thụ những cái bí ẩn bi thảm của lịch sử Nga và tính cách dân tộc Nga”.

Ông đã bắt đầu viết văn, làm thơ trên cơ sở những cảm thụ ấy. Năm 1900 truyện ngắn Những quả táo Antônôp cùng với những truyện ngắn và những bài thơ khác đã khiến ông nổi tiếng, và đọc văn ông, A. Tsêkhôp trước khi qua đời ít lâu đã nhờ một người bạn nhắn với Bunin rằng ông “sẽ trở thành một nhà văn lớn”.

Sang những năm đầu thế kỷ XX, hai truyện vừa Nông thôn (1909-1910) và Xukhôđôn (1911) đã đưa ông vào bậc những nhà văn hàng đầu lúc bấy giờ. Nhưng sau năm 1917, cũng giống như một số nhà văn và nghệ sĩ lớn khác A.N.Tônxtôi, A.I.Kuprin, I.X.Smêlêp, X.A.Rakhmaninôp…, ông đã ra nước ngoài, chủ yếu sống ở vùng Prôvăngxơ phía nam nước Pháp.

Trong suốt ba mươi ba năm ở nước ngoài, ông tiếp tục viết nên những tuyệt tác, trong đó có cuốn tiểu thuyết dài duy nhất Cuộc đời Akxênhiep (1927-1929-1933) - được coi như phản ánh thời niên thiếu của ông tại khu điền trang đổ nát Kamenka ở làng Oderki huyện Eletx - và chủ yếu là các truyện vừa đặc sắc như: Mối tình của Mitin (1924), Say nắng (1925)… cùng một chuỗi truyện ngắn trong tập Những lối đi giữa hàng cây tăm tối (1938-1945)…

Năm 1933 ông được tặng giải Nobel về văn học “do có tài năng nghiêm túc về nghệ thuật, mà với tài năng này ông đã tái hiện được một tính cách Nga điển hình trong văn xuôi của nền văn học Nga”.

Sau chiến tranh, nhiều lần ông đã có ý định về thăm quê hương, đất nước, nhưng tuổi quá già đã không cho phép ông thực hiện được nguyện vọng đó, và năm 1953, ông đã qua đời ở Paris. Người ta luôn nhớ tới lời ông nói trước khi chết: “Làm sao chúng ta có thể quên tổ quốc? Con người có thể quên tổ quốc được sao? Tổ quốc ở trong tâm hồn mình. Tôi là một con người rất Nga. Điều đó dù bao nhiêu năm cũng không mất đi được…”.

“Bậc thầy hàng đầu trong văn học Nga hiện đại”

Di sản văn học do I.A.Bunin để lại không phải đồ sộ cho lắm, Nhà xuất bản “Văn học nghệ thuật” Matxcơva xuất bản toàn tập các tác phẩm của ông trong 9 tập (1965, 1966, 1967), gồm một tiểu thuyết dài, còn chủ yếu là các truyện ngắn, truyện vừa và thơ. Các tác phẩm của nghệ sĩ Bunin thường ngắn và độc đáo cả về nội dung và hình thức thể hiện.

Người ta cho rằng sau Tsêkhôp, Bunin đã đem lại sự đổi mới cho thể loại truyện ngắn Nga, mỗi truyện ngắn của ông vừa là một áng văn xuôi lại vừa là một bài thơ, ông đã viết chúng với trí tuệ, trái tim của một nhà tư tưởng, một nhà triết học và một nhà thơ, và do đó, “đọc tác phẩm của Bunin không những phải đọc chăm chú, mà còn phải có văn hoá rộng, phải tập trung cả trí tuệ và tâm hồn, phải có khả năng suy nghĩ về nước Nga, về quá khứ, hiện tại và tương lai của nó, về mối liên quan của cuộc sống hàng ngày, của cuộc sống “riêng” với những sự kiện xã hội - lịch sử có quy mô” .

15 tuyện ngắn được sắp xếp theo trục thời gian từ thời ký đầu sáng tác của I.Bunin (Từ năm 1900 đến năm 1945) giúp bạn đọc có một cái nhìn xuyên suốt với tác giả văn xuôi nổi tiếng của nước Nga. Dù viết giữa không gian ấm cúng của nước Nga hay trong những năm tháng sống lưu vong tại Pháp , I.Bunin luôn thủy chung tình yêu đất nước, những người dân và cả thiên nhiên của xứ sở.

Với cách kể chuyện giản dị, hành văn thanh nhã, truyện của I.Bunin có chiều sâu nhờ những quan sát tinh tế, chiều sâu xúc cảm và nhất là chất thơ luôn phảng phất đâu đó trong mỗi dòng chữ. Đọc tập truyện của I.Bunin để một lần nữa khám phá nước Nga và tâm hồn Nga.

Bunin nói: “Đất nước và con người bao giờ cũng khiến tôi rung động”. Ngay từ khi ông bắt đầu cầm bút, ông đã luôn day dứt về vấn đề ý nghĩa của sinh tồn, của cuộc sống khổ sở, rối rắm thường là vô tích sự của con người Nga, trước hết là những người nông dân, những nhà quý tộc nông thôn nghèo và giới trí thức tự do.

Ông cho rằng qua người nông dân, ông đã phát hiện được tâm hồn Nga. Trong các nhà quý tộc, đặc biệt là đông đảo các quý tộc nghèo, ít ruộng đất, ông cũng tìm ra tính cách Nga, và ông cho rằng Turgiêniep, L.Tônxtôi mới chỉ miêu tả tầng lớp trên của giới quý tộc Nga mà thôi. Nhưng bất kỳ loại nhân vật nào cũng được Bunin đặt trong những khung cảnh thiên nhiên, đời sống xã hội, lịch sử cụ thể, sinh động, sâu xa và đa dạng của họ, và thật ra qua họ, ông đã đi sâu nghiên cứu cuộc sống hàng ngày, nếp sống Nga và những “cơ sở của tâm hồn”, nghiên cứu tâm lý, tâm tình và những động cơ kín đáo trong xử sự của con người, thái độ của họ đối với thế giới bên ngoài và đối với bản thân…

Chính vì vậy, cũng hệt như những thiên tài văn học khác, tuy không trực tiếp thể hiện chính trị - xã hội, thậm chí có khi bị hạn chế và lầm lạc nữa về mặt này, nhưng bằng sức cảm thụ và phản ánh thực tại siêu việt của mình, Bunin, vô hình chung đã phản ánh chân thực thế giới khách quan của xã hội và lịch sử, phơi bày những mối mâu thuẫn và sự bế tắc của xã hội đương thời, thấy trước được cái tai hoạ và sự sụp đổ của nó, và dẫn tới những kết luận mà chính ông cũng không ngờ tới.

Đây chính là ý nghĩa và tầm quan trọng to lớn của tác phẩm Bunin. Chính vì thế L.Tônxtôi cũng đã phải thốt lên: ”(Bunin) viết hay đến nỗi cả Turgiêniep cũng không viết được như thế chứ đừng nói gì tôi”. Còn M.Gorki luôn có quan hệ khắng khít qua lại thư từ với Bunin, thì nhận xét rằng: “Về nông thôn (Nga), chưa có ai viết sâu sắc được đến thế, có tính chất lịch sử đến thế”, và cho rằng Bunin là “bậc thầy hàng đầu trong văn học Nga hiện đại”.