Phóng to

Larry Berman giới thiệu về quyển sách Điệp viên hoàn hảo - Ảnh: T.Trúc

TT - "Ở Mỹ, những người thuộc phe bảo thủ chỉ trích quyển sách này của tôi. Họ nói rằng sách có tầm nhìn sai lầm, rằng tôi không nên tỏ ra thân thiện với một người bị xem là kẻ thù của nước Mỹ, rằng tôi đã nhảy múa trên nấm mồ của 53.000 lính Mỹ tử trận ở VN..." .

Nghe đọc nội dung toàn bài:

Sau gần năm tháng phát hành ở Mỹ, quyển Perfect spy (Điệp viên hoàn hảo) của Larry Berman đã gây không ít tranh cãi giữa những người đọc. Người thì chê rất dữ, kẻ lại khen hết lời. Điều đó cũng dễ hiểu, bởi cuộc đời của chính nhân vật trong quyển sách lịch sử - tiểu sử này với nhiều người đến nay vẫn là một câu hỏi lớn: huyền thoại tình báo Phạm Xuân Ẩn.

Larry Berman lần đầu tiên gặp Phạm Xuân Ẩn vào tháng 7-2001, nhưng mãi đến năm 2003 ông Ẩn mới đồng ý để Larry viết về cuộc đời mình. Trước đó, Larry từng hỏi ông Ẩn tại sao ông không bao giờ viết hồi ký, và nhận được câu trả lời rằng ông không muốn những bí mật của mình làm ảnh hưởng đến những người còn sống và thân nhân những người đã khuất. "Tôi nghĩ rằng sẽ đến một lúc người ta muốn kể lại câu chuyện đời mình. Tôi đã xuất hiện đúng lúc, đúng nơi. Ông Ẩn biết mình không còn nhiều thời gian nữa, và ông ấy muốn tôi viết" - Larry nói trong cuộc trò chuyện riêng với Tuổi Trẻ ngày 7-9.

"Một người ẩn mình hoàn hảo"

Để có tư liệu cho 328 trang sách, vị giáo sư này đã đi về giữa Mỹ và VN 24 lần trong vòng bốn năm. Mỗi lần như vậy, ông ở lại khoảng hai tuần chỉ để "hầu chuyện" Phạm Xuân Ẩn. "Tôi gặp ông ấy mỗi ngày, bắt đầu từ 9 giờ sáng và ở đấy đến khi nào ông Ẩn mệt thì về" - Larry nhớ lại. Lúc ấy, cả người kể chuyện và người ghi chép đều biết rằng thời gian cho họ chẳng còn nhiều. "Tôi đã viết với một áp lực ghê gớm. Tôi ước gì mình có thêm một, hai năm để nghiên cứu sâu hơn, nhưng rất tiếc ông Ẩn đã ra đi chỉ vài tuần trước khi quyển sách hoàn tất" - giọng Larry đượm buồn khi nhắc đến cái chết của người điệp viên mà ông thật sự yêu mến.

Sau mỗi câu chuyện được kể, Larry lại phối kiểm nhiều nguồn khác nhau. Ông trò chuyện với hàng chục người Mỹ và người VN xuất hiện trong các câu chuyện của ông Ẩn... Ông cũng đã "lục tung" kho tư liệu của thư viện Trường cao đẳng quận Cam ở California, nơi ông Ẩn từng học về báo chí trong hai năm (1957-1959), để đọc tất cả những bài báo của ông Ẩn viết trong thời gian này.

Càng tìm hiểu, nhà sử học người Mỹ càng kinh ngạc trước khả năng "ẩn mình" tài tình của người chiến sĩ VN có vẻ bề ngoài thư sinh. Đó cũng chính là lý do ông đặt tựa đề quyển sách Điệp viên hoàn hảo dù trước đó ông Ẩn đã đề nghị một cái tựa khiêm tốn hơn là Điệp viên may mắn. "Tôi muốn gọi ông là điệp viên hoàn hảo vì ông đã che giấu quá hoàn hảo. Ông đã sống một cuộc đời bí mật cho đến ngày cuối cùng của cuộc chiến, trong khi nhiều điệp viên khác bị lộ danh tánh hoặc bị bắt" - vị giáo sư nói về tựa sách với sự hào hứng, đôi mắt ánh lên vẻ thán phục.

Ông còn nhắc lại lời kể của ông Ẩn rằng trong 23 năm hoạt động tình báo, ngày nào ông cũng mang cảm giác của "một con cá nằm trên thớt". "Ông Ẩn luôn đem thuốc độc theo bên mình để nếu bị bắt thì sẽ tự sát ngay. Ông cũng căn dặn gia đình nếu chẳng may ông bị bắt thì đừng làm gì manh động. Đó quả là một cuộc đời hai mặt khó tin nổi".

Cái nhìn khác về lịch sử VN

Larry thú nhận thoạt đầu điều khó khăn nhất với ông là làm sao để hiểu được sự thông cảm của những người bạn Mỹ dành cho ông Phạm Xuân Ẩn khi sự thật được tiết lộ. Ông không thể lý giải được vì sao người ta đã không lên án ông. Nhưng rồi ông đã tìm được câu trả lời: "Ông Ẩn và đa số những bạn bè cũ của ông đều có cái nhìn giống nhau về cuộc chiến. Tất cả họ đều biết cuộc chiến là sai lầm".

Larry nói khi ông đặt vấn đề viết sách với ông Phạm Xuân Ẩn, ông muốn dùng câu chuyện về cuộc đời ông Ẩn như một cánh cửa sổ để hiểu về tính phức tạp của cuộc chiến tranh Mỹ tại VN. "Trước khi viết quyển sách này, tôi đã viết ba quyển sách khác về VN, nhưng tất cả đều là VN qua cái nhìn của người Mỹ. Khi bắt tay viết Điệp viên hoàn hảo cũng là lúc tôi bắt đầu nhìn đất nước các bạn qua con mắt của một người VN" - Larry chia sẻ.

Cũng vì đứng trên lập trường phản đối chiến tranh khi viết quyển Điệp viên hoàn hảo mà Larry bị nhiều người tại quê nhà chỉ trích là "thân cộng sản" quá. Trước những lời phán xét có phần cay nghiệt như đã đề cập ở đầu bài, ông nói: "Tôi cho rằng đó là cách nhìn nhận lạc hậu. Người VN đã tha thứ cho người Mỹ. Chúng tôi đã rất may mắn vì điều đó”.

Phạm Xuân Ẩn lên màn ảnh Hollywood? Larry Berman là tác giả của nhiều quyển sách về chiến tranh VN, như Không hòa bình, chẳng danh dự: Nixon, Kissinger và sự phản bội tại VN (2001), Cuộc chiến tranh của Lyndon Johnson: con đường dẫn tới bế tắc ở Việt Nam (1989) và Hoạch định cho một thảm họa: Mỹ hóa chiến tranh ở Việt Nam (1982). Ông đã nhận nhiều giải thưởng và học bổng dành cho học giả. Hiện ông là giáo sư khoa khoa học chính trị tại Trường đại học California ở Davis. Ông trở lại VN lần này để cảm ơn những người đã giúp ông hoàn thành quyển sách, cũng như hoàn tất một số thủ tục trong việc in sách tại VN. Trước khi kết thúc cuộc phỏng vấn, Larry sực nhớ một điều quan trọng và nói: "Đã có một số đạo diễn Hollywood đánh tiếng chuyển thể quyển sách này, nhưng tôi chưa nhận lời vì chưa nhận được lời đề nghị chính thức". Hi vọng một ngày không xa, khán giả thế giới sẽ được thưởng thức tác phẩm điện ảnh do Hollywood dàn dựng về nhà tình báo vĩ đại này.

Điệp viên hoàn hảo sắp ra mắt tại VN Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Vũ Quốc Khánh - giám đốc Nhà xuất bản Thông Tấn, đơn vị giữ bản quyền dịch sách ra tiếng Việt - cho biết Điệp viên hoàn hảo sẽ ra mắt bạn đọc VN vào khoảng giữa tháng chín. Điệp viên hoàn hảo tập hợp rất nhiều câu chuyện về cuộc đời tình báo của ông Phạm Xuân Ẩn. Larry đã thần người mấy giây khi được hỏi câu chuyện nào để lại cho ông ấn tượng sâu sắc nhất. Sau một hồi suy nghĩ, ông kể về tình bạn sâu sắc giữa ông Ẩn và nhà báo Robert Anson. Ông Ẩn đã cứu Robert Anson khi ông này bị bắt ở Campuchia. Đó là một hành động liều lĩnh, có thể khiến thân phận ông Ẩn bị bại lộ, nhưng ông vẫn làm vì trước đó nhà báo người Mỹ này đã cứu sống hơn mười trẻ em VN trong cuộc thảm sát ở Takeo, Campuchia. Trong hơn 30 năm qua, Robert Anson vẫn để trên bàn làm việc của mình tại New York một tấm ảnh của ông Phạm Xuân Ẩn để nhớ đến người đã cứu mạng mình.

Chân dung Phạm Xuân Ẩn