Phóng to

Theo số liệu thống kê, năm 2004, trong cả nước có 863 cuộc triển lãm, năm 2005 tăng lên 1.470 cuộc, chỉ riêng 6 tháng đầu năm 2006 đã có 956 cuộc. Tuy nhiên, hiệu quả của hoạt động này có vẻ như tỷ lệ nghịch với số lượng.

Nhiều bất cập trong các loại hình triển lãm?

Triển lãm thời sự - chính trị - thành tựu kinh tế - văn hóa - xã hội là các triển lãm do các cơ quan của Đảng, chính quyền, các bộ, ngành, tổ chức, đoàn thể chỉ đạo, giao hoặc phối hợp với ngành VHTT các cấp tổ chức, nhân các sự kiện chính trị, chào mừng các ngày lễ lớn...

Ở các loại hình này, quy mô trưng bày, đầu tư kinh phí khá lớn, song nội dung, hình thức không mấy đổi mới, thời gian tổ chức ngắn, thường chỉ rầm rộ lúc khai mạc, ít được sự quan tâm của công chúng, hiệu quả không cao, nhiều nơi (kể cả ở Trung ương) cũng bỏ qua thủ tục đăng ký, cấp phép do các cơ quan tổ chức, phối hợp đều có "vai vế" trong hệ thống chính trị.

Triển lãm văn hóa nghệ thuật mỗi năm diễn ra hơn 600 cuộc, thường do các vụ, cục, hội văn học-nghệ thuật, các bảo tàng và cá nhân nghệ sĩ tổ chức. Trừ 7 đến 10 cuộc triển lãm có quy mô toàn quốc, khu vực, các triển lãm loại hình này thường chỉ tổ chức nhỏ lẻ và khiêm tốn, lại thường mắc phải điều tiếng về giải thưởng, bản quyền; công tác cấp phép, thanh tra, kiểm tra còn sơ suất.

Một số cuộc triển lãm "nghệ thuật sắp đặt" đáng băn khoăn vì nội dung bị công chúng phê phán (triển lãm sắp đặt tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám năm 2002, triển lãm sắp đặt Sử Quán - Hãng tranh thêu XQ, Đà Lạt 2005)...

Trong loại hình triển lãm thương mại, công tác quản lý nhà nước lại không rõ ràng, chồng chéo giữa Luật Thương mại và Nghị định số 63/2003 NĐ-CP ngày 11-6-2003 của Chính phủ. Luật Thương mại thực hiện quản lý nhà nước về triển lãm thương mại, Bộ VHTT phối hợp quản lý theo chức năng...

Do không có sự phân định cụ thể, cơ chế phối hợp rõ ràng nên sự phối hợp giữa hai bộ-ngành, Văn hóa-Thông tin và thương mại chưa tích cực.

Ở cấp tỉnh, thành phố, nhiều sở VHTT phản ánh không "vào được" các triển lãm trong hội chợ! Song, lại có hãn hữu sở VHTT cấp phép cả triển lãm-hội chợ, có công ty quảng cáo-triển lãm sang sở VHTT xin cấp phép để "tránh thuế"... ở cấp quận, huyện cũng phức tạp không kém.

Về các hoạt động triển lãm tại nước ngoài, hiện chúng ta thiếu một cơ quan chuyên trách, chuyên nghiệp "cầm cờ" chuyên lo mảng công việc này nên "mạnh ai nấy làm". Các cuộc triển lãm của nước ngoài tại VN cũng không đáng kể, tập trung chủ yếu ở các thành phố lớn như TP.HCM, Hà Nội, Hải Phòng, Huế, Cần Thơ, Đà Nẵng... quy mô vừa và nhỏ, thậm chí còn rất nhỏ, mang tính chất giới thiệu giao lưu về văn hóa, nghệ thuật thông qua Cục Xúc tiến thương mại, các công ty quảng cáo - hội chợ, tùy viên văn hóa hoặc Đại sứ quán các nước tại VN, công tác tổ chức cũng chậm đổi mới, hiệu quả đạt được chưa cao.

Hệ thống các văn bản, quy định pháp lý về hoạt động triển lãm của chúng ta không ít, song do nhiều cơ quan soạn thảo và ra đời vào nhiều thời điểm khác nhau, nên mang tính cục bộ, manh mún, chồng chéo nhau, tạo thành những "lãnh địa riêng", những "khoảng trống trách nhiệm", dẫn đến tình trạng Bộ VHTT (cơ quan được Chính phủ giao nhiệm vụ quản lý chung) không nắm được thông tin, để phối hợp thanh tra, kiểm tra, kể cả giúp đỡ.

Có những triển lãm không xin phép được vẫn thực hiện, hoặc cùng một triển lãm có nội dung giống nhau, thời gian tổ chức giống nhau, hai doanh nghiệp ở cùng một bộ, được hai cơ quan khác nhau cùng cấp phép (Triển lãm quốc tế chuyên ngành Y Dược VN 2006), lại có những triển lãm, người tổ chức không biết sẽ và phải đăng ký xin phép ở đâu.

Theo các nhà quản lý, công tác tổ chức bộ máy quản lý và xây dựng quy hoạch, phát triển sự nghiệp triển lãm những năm qua chưa được quan tâm đúng mức, thiếu sự liên kết, bị gò bó trong các quy định, chính sách khô cứng, không phát huy được tiềm năng, hiệu quả hoạt động, dẫn đến tình trạng lãng phí trong khi ở nhiều nơi, cơ sở vật chất cho triển lãm gần như "trắng". Có những dự án thiết kế đã 5-7 năm, thậm chí 10 năm chưa được khởi công xây dựng... Cả nước chưa có một cơ sở triển lãm nào xứng tầm quốc gia.

Mang chuông đến nước người

Đại biểu của Cục Xuất bản cho biết: "Mặc dù đã có nhiều cố gắng tham gia các hội chợ sách quốc tế nhưng hầu hết các đơn vị xuất bản, phát hành sách mới chỉ dừng lại ở mức độ tìm kiếm các đối tác để khai thác xuất bản phẩm nhập khẩu, hoặc đi tham quan là chính.

Các đơn vị tham gia theo kiểu tự phát, không có sự phối hợp nên có các gian hàng sách Việt Nam thường rất nhỏ hẹp (2m², 4m²), không thể hiện được vị thế của ngành xuất bản trên thị trường sách thế giới.

Công tác quản lý nhà nước về hoạt động triển lãm, hội chợ còn yếu về trình độ, năng lực quản lý, chưa làm tốt công tác chỉ đạo hướng dẫn các đơn vị tổ chức tham gia các hoạt động triển lãm-hội chợ, việc tổng kết rút kinh nghiệm còn mang tính hình thức, chưa thật sự nghiêm túc".

Cần nghiên cứu xây dựng một tổ chức đội ngũ cán bộ, nhân viên chuyên nghiệp làm công tác tổ chức triển lãm, hội chợ sách ngang tầm với sự phát triển kinh tế-xã hội của đất nước và hội nhập quốc tế. Nhà nước cần hỗ trợ kinh phí vận chuyển sách và thuế gian hàng cho các đơn vị tham gia hội chợ, xây dựng chiến lược xuất bản sách để xuất khẩu, đầu tư kinh phí cho việc tổ chức dịch các bộ sách có giá trị.

Đại biểu tỉnh Thừa Thiên-Huế đã chia sẻ những kinh nghiệm bước đầu thành công của mình trong công tác triển lãm. Theo ông, điều quan trọng nhất: phải xác định cho được thị hiếu thẩm mỹ, nhu cầu thị trường và xu thế của thế giới để đưa những nội dung tham gia phù hợp với yêu cầu và mục đích chung.

Cần nghiên cứu và tìm ra phương thức thể hiện mới lạ, kết hợp giữa truyền thống với hiện đại, cố gắng loại bỏ dần những hình thức trưng bày treo móc truyền thống. Kết hợp trưng bày triển lãm với hoạt động thương mại như: giới thiệu và bán các tour du lịch, giới thiệu và bày bán các mặt hàng lưu niệm tinh xảo mang đặc trưng của địa phương. Nên có hình thức giới thiệu văn hóa ẩm thực gắn với các hình thức trưng bày triển lãm và hội chợ để phục vụ công chúng, đồng thời tuyên truyền giá trị độc đáo của văn hóa ẩm thực, gắn thu bù chi và thu hút khách tham quan...

Ngày nay, hội chợ triển lãm được coi là một ngành dịch vụ quan trọng của mỗi quốc gia, góp phần đắc lực cho quá trình phát triển kinh tế và có mối liên hệ mật thiết trên nhiều lĩnh vực và ảnh hưởng đến đời sống kinh tế-xã hội của mỗi thành phố, mỗi vùng nhất định.

Vậy để công tác quản lý và tổ chức các cuộc triển lãm của VN thoát ra khỏi tình trạng tràn lan mà thiếu hiệu quả như hiện nay, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ, có hệ thống từ trung ương đến cơ sở, đặc biệt là tinh thần trách nhiệm, sự nghiêm túc và trình độ chuyên môn từ những người trực tiếp làm công việc này.