Phóng to

Nghệ sĩ Hồ Nga biểu diễn đàn tam thập lục với pedal dùng chân

TT - Nghệ sĩ Cao Hồ Nga chỉ đôi pedal nối vào bên dưới chiếc đàn tam thập lục, giải thích: việc sử dụng chân cho pedal thể hiện cảm xúc của người nghệ sĩ trong diễn tấu, hơn nữa, đây là giải pháp ngắt tiếng cho đàn tam thập lục - một nhược điểm khiến nhiều thế hệ chơi đàn tam phải ưu tư nhưng chưa ai khắc phục thành công.

Nghe đọc nội dung toàn bài:

Quan trọng hơn, Hồ Nga đã sáng tạo một cách thể hiện kỹ thuật pizicato (*) cho chiếc đàn không dùng cách chặn tay như truyền thống. "Việc đánh những đoạn nhạc viết toàn pizicato luôn là thách thức với chiếc đàn tam thập lục, vì người nghệ sĩ xưa nay chỉ có cách dùng tay chặn trên dây đàn để tạo hiệu ứng pizicato. Chặn tay có hạn chế là không nhanh được, nếu với những bản nhạc viết toàn pizicato thì đàn tam thập lục rất khó thể hiện" - Hồ Nga nói về nhược điểm truyền thống của chiếc đàn.

Thương chiếc đàn bị... ép

Người chỉnh âm thanh trên các sàn trình diễn nhạc dân tộc điều chỉnh âm thanh chiếc đàn tam thập lục luôn thấp hơn các nhạc cụ khác trong dàn nhạc. Lý do vì một "cố tật" của chiếc đàn là âm thanh vang quá nhiều không ngắt hết được, chỉnh cao sẽ bị rè, át các tiếng đàn khác. Và kết quả là âm lượng của chiếc đàn luôn bị chỉnh ép cho thấp xuống. Thành ra, từ vị trí quan trọng là giữ phần hòa âm, tạo âm lượng đầy đặn cho cả dàn nhạc dân tộc, chiếc đàn này trở nên mờ nhạt trong những lần diễn "sống" trên sân khấu. Điều này khiến nghệ sĩ Cao Hồ Nga - ngón đàn tam thập lục của nhóm nhạc Mặt Trời Đỏ - nung nấu ý định cải tiến chiếc đàn tam thập lục truyền thống.

"Thoạt đầu tôi chỉ muốn làm sao có một chiếc đàn tam thật tốt, thích hợp để sử dụng cho chương trình của cả nhóm nhạc - Hồ Nga tâm sự - đến khoảng năm 2005, khi cùng nhóm Mặt Trời Đỏ diễn nhiều và thu âm nhiều, tôi càng thấy thương chiếc đàn tam vì trên sân khấu thì luôn bị chỉnh ép, vào phòng thu thì tiếng đàn tam bị um, thường bị than phiền...".

Gắn bó với chiếc đàn tam thập lục từ những ngày lên bảy lên tám, rồi suốt những năm ở Trường cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội, Nhạc viện TP.HCM, Hồ Nga hiểu rõ những khiếm khuyết của nhạc cụ này. Hồ Nga nhớ lại vào khoảng năm 2000, trong một lần sang Nhật Bản giao lưu, gặp một nữ nghệ sĩ đàn tam thập lục người Trung Quốc sang Nhật Bản du học, có sử dụng chiếc đàn tam cải tiến. "Cô này dùng pedal để ngắt tiếng, nhưng chỉ mới ngắt tiếng hoàn toàn chứ không chơi pizicato được" - Hồ Nga cho biết.

Tam thập lục thế hệ mới

Ý tưởng của Hồ Nga về việc cải tiến chiếc đàn tam thập lục để khắc phục các khuyết điểm cố hữu được ủng hộ và chia sẻ từ... ông xã - nghệ sĩ Kim Quang, cũng là một người đam mê chế tác. Hồ Nga kể: "Anh Quang là người đầu tiên nghe tôi đánh thử nghiệm bằng chiếc đàn cải tiến. Vừa là người nhà, vừa là đồng nghiệp, anh Quang đã nhiệt tình góp ý và thẩm định cho tôi".

Trung tâm Văn hóa TP.HCM cũng đánh giá cao ý tưởng của Hồ Nga đã nhận đứng ra chủ trì công trình cải tiến chiếc đàn tam thập lục truyền thống, với hai cố vấn chính thức là nghệ sĩ Thế Viên và Kim Quang.

"Bắt tay vào mới thấy gian lao - Hồ Nga tặc lưỡi - Tôi phải bay ra bay vào giữa Hà Nội và TP.HCM thường xuyên, vì người đóng đàn cho tôi là anh Khải - nghệ nhân của Nhạc viện Hà Nội. Anh Khải đã rất vất vả khi phải chỉnh đi sửa lại nhiều lần. Tạo hiệu ứng pizicato không đơn giản, lúc đầu tôi nghĩ ra cách thiết kế một mặt dạ kiểu như đàn piano nhưng không thành công vì chất liệu dạ cứng quá. Lại phải thử đi thử lại trên nhiều chất liệu, cuối cùng chọn được một loại mút có thể sử dụng tốt. Phần còn lại là thiết kế mặt mút tiếp xúc với dây đàn, hiệu chỉnh độ đàn hồi của pedal, rồi tập cách sử dụng pedal bằng chân cho thuần thục... Quá trình này cũng khiến anh Thế Viên phải bay ra Hà Nội để góp ý trực tiếp với nghệ nhân đóng đàn".

Sau khi "phá hỏng" hai chiếc đàn tam thập lục trong ba năm, đến chiếc đàn thứ ba Hồ Nga mới cảm thấy tự tin. Và niềm vui của chuỗi ngày chế tác kham khổ trào dâng trên đôi tay như múa của Hồ Nga trong buổi biểu diễn nghiệm thu. Nhạc sĩ Ca Lê Thuần chăm chú lắng nghe hiệu ứng pizicato từ kỹ thuật sử dụng pedal hoàn toàn mới, ông yêu cầu Hồ Nga đánh đi đánh lại những đoạn pizicato và công nhận khả năng chơi pizicato của chiếc đàn mới này.

Hội đồng chuyên môn nghiệm thu đã đánh giá công trình cải tiến chiếc đàn tam thập lục của Hồ Nga là thành công xuất sắc (Tuổi Trẻ 17-7). Và câu chuyện về người VN cải tiến chiếc đàn tam thập lục của Trung Quốc chỉ mới bắt đầu. Hồ Nga cho biết cô sẽ tiến hành đăng ký bản quyền sở hữu trí tuệ cho chiếc đàn tam thập lục kiểu mới.

(*) Pizicato: kỹ thuật chặn tiếng vang của dây đàn nhưng vẫn còn giữ độ ngân vừa đúng với nốt nhạc. Với đàn tam thập lục, cách tạo hiệu ứng pizicato truyền thống là người nghệ sĩ một tay đánh và một tay chặn nhấn trên dây đàn.