Phóng to

Trong các cơ sở khám chữa bệnh, việc sử dụng kháng sinh - nhóm thuốc hay được sử dụng nhất ở nước ta - vẫn còn bị lạm dụng hoặc chưa hợp lý, dẫn đến những hậu quả khôn lường. Không những chi phí tiền thuốc tăng do sử dụng nhiều loại kháng sinh đắt tiền mà còn làm nhiều loại kháng sinh mới dần dần bị vô hiệu hóa.

Việc lạm dụng thuốc kháng sinh

Theo thông báo của Tổ chức Y tế Thế giới, Việt Nam là một trong những nước đứng đầu thế giới về tình trạng vi khuẩn kháng kháng sinh. Có nhiều loại kháng sinh mới cũng đã bị kháng với tỉ lệ cao, khiến việc dùng thuốc kém hiệu quả và chi phí chữa bệnh tăng lên.

Theo niên giám thống kê của Bộ Y tế năm 2002, trong 10 nhóm bệnh mắc phải cao nhất ở nước ta thì có 6 nhóm là bệnh nhiễm khuẩn; Đó là các bệnh Viêm phổi, viêm họng và viêm amiđan cấp; Viêm phế quản và viêm tiểu phế quản cấp; Tiêu chảy; Viêm dạ dày, ruột non có nguồn gốc nhiễm khuẩn; Bệnh cúm; Bệnh viêm dạ dày - tá tràng. Do đó, việc sử dụng kháng sinh trong điều trị vẫn chiếm tỉ lệ cao trong các loại thuốc.

Qua khảo sát tại một số cơ sở y tế, tổng kinh phí sử dụng kháng sinh thường chiếm 15-20% tổng kinh phí thuốc của đơn vị. Cá biệt có nơi tỉ lệ này lên đến 35-45%. Qua khảo sát tại một số cửa hàng thuốc, cũng cho thấy tỉ lệ kê đơn mua thuốc có kháng sinh chiếm đến 74%. Trong đó có nhiều đơn phối hợp từ 2 loại kháng sinh trở lên (chiếm 32%). Thậm chí có đơn thuốc phối hợp đến 3-4 loại kháng sinh.

Tại các cơ sở y tế, còn tình trạng nhiều thầy thuốc chưa xác định chính xác được vi khuẩn và không nắm đầy đủ thông tin về tình hình kháng thuốc của vi khuẩn gây bệnh tại địa phương, nhưng vẫn kê đơn kháng sinh phổ rộng, điều trị mang tính bao vây. Có người lại còn lạm dụng phối hợp kháng sinh trong khi chưa nắm rõ nguyên tắc phối hợp kháng sinh và thiếu kiến thức về dược lâm sàng.

Việc kê đơn kháng sinh phổ rộng là các thuốc nhập khẩu đắt tiền còn bị chi phối bởi nguyên nhân kinh tế. Nhiều thầy thuốc được hưởng phần trăm từ việc kê đơn có các tên thuốc biệt dược kháng sinh đắt tiền. Các nguồn thông tin chính thức và hướng dẫn điều trị của cơ quan chức năng cũng chưa được cập nhật kịp thời. Trong khi đó, đội ngũ trình dược viên hoạt động rất tích cực để tiếp thị các loại kháng sinh đắt tiền với những thông tin phiến diện, nặng về tính thương mại đã ảnh hưởng lớn đến việc dùng thuốc kháng sinh trong các cơ sở y tế.

Trong cộng đồng, tình trạng sử dụng kháng sinh không hợp lý đã đến mức báo động. Khảo sát tại một hiệu thuốc ở địa phương, cho thấy có đến 45% số người mua thuốc kháng sinh không cần đơn của bác sĩ. Họ tự ý mua kháng sinh, tự điều trị không cần chẩn đoán, không cần kê đơn.

Nhiều người do ngại đến bệnh viện nên tìm mua kháng sinh giống như đợt điều trị trước để uống. Nhiều người bị cảm cúm do virus cũng mua thuốc kháng sinh về dùng. Việc sử dụng kháng sinh không đủ liều, không đủ thời gian khá phổ biến trong cộng đồng. Tất cả những nguyên nhân này đang làm gia tăng tình trạng vi khuẩn kháng lại hầu hết các kháng sinh thông thường và một số loại kháng sinh phổ rộng, kháng sinh mới đưa vào sử dụng.

Tác hại của việc dùng kháng sinh không hợp lý

Tác hại của việc dùng kháng sinh không hợp lý rất nguy hiểm. Đối với vi khuẩn gây bệnh, việc dùng kháng sinh không hợp lý sẽ làm gia tăng các tác nhân gây bệnh, các chủng vi khuẩn kháng kháng sinh, xuất hiện nhanh các chủng đề kháng mới. Dùng kháng sinh không đúng sẽ dẫn đến việc điều trị kéo dài hoặc thất bại. Nhiều khi phải tăng liều thuốc hoặc phải phối hợp nhiều kháng sinh nếu gặp chủng vi khuẩn đề kháng với hầu hết các kháng sinh thông dụng. Việc các thầy thuốc buộc phải sử dụng các loại thuốc mới đắt tiền một một phần cũng do các thuốc truyền thống không còn hiệu lực nữa. Các nhà sản xuất phải nghiên cứu tìm ra các kháng sinh mới thay thế cho các loại kháng sinh đã bị đề kháng.

Từ lâu, ngành y tế đã đề cao việc sử dụng kháng sinh hợp lý. Chủ trương này được cụ thể hóa trong chiến lược sử dụng kháng sinh hợp lý do Ban tư vấn sử dụng kháng sinh của ngành khuyến cáo. Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều bệnh viện tuyến dưới thiếu hướng dẫn điều trị, các thầy thuốc ít được cập nhật thông tin, không được đào tạo và đào tạo lại thường xuyên về sử dụng kháng sinh hợp lý.

Trong cộng đồng, công tác truyền thông giáo dục sức khỏe để ngăn ngừa việc sử dụng kháng sinh không đúng còn chưa hiệu quả. Việc kiểm soát chặt chẽ kê đơn và bán thuốc theo đơn nhiều nơi làm chưa tốt nên tình trạng vi khuẩn đề kháng kháng sinh không những không giảm mà còn gia tăng. Trong thời gian tới, cả nhân viên y tế và mọi người dân cần đề cao hơn nữa tính tự giác trong việc chấp hành các quy chế sử dụng kháng sinh, để từng bước ngăn chặn tình trạng kháng thuốc của vi khuẩn.

Trong cuộc chiến chống các vi khuẩn gây bệnh, việc dùng kháng sinh không hợp lý đã làm vi khuẩn có điều kiện thích nghi với thuốc và tạo ra các chủng vi khuẩn đột biến gen kháng lại thuốc, làm vô hiệu hóa tác dụng của thuốc kháng sinh. Để các thuốc kháng sinh không bị kháng, mọi người cần sử dụng chúng theo đúng quy định. Chỉ dùng kháng sinh khi bị nhiễm khuẩn, sử dụng đúng liều, đủ thời gian theo quy định.

Cần xác định chủng vi khuẩn gây bệnh bằng các xét nghiệm cần thiết và chọn lựa kháng sinh có hiệu quả bằng cách làm kháng sinh đồ. Không lạm dụng các loại kháng sinh phổ rộng, dùng thuốc bao vây, phối hợp kháng sinh không đúng gây tương tác bất lợi hoặc không có tác dụng hiệp đồng.