Nhà kinh tế học đoạt giải Nobel Ronald Coase là người phản đối kịch liệt cách giải quyết chính sách từ trên xuống. Với định lý Coase nổi tiếng, ông đã cho rằng “trong một môi trường có chi phí giao dịch thấp, các bên sẽ tự thỏa thuận với nhau để phân chia của cải sao cho có hiệu quả nhất mà không cần một nhà thông thái nào can thiệp”.

Thí dụ, một ông bác sĩ sống cạnh một ông sửa xe. Ông sửa xe thường xuyên xả khói bụi sang nhà ông bác sĩ. Nếu ông bác sĩ kiện ông sửa xe ra tòa, thì ắt hẳn tòa sẽ tuyên bố ông bác sĩ thắng kiện. Nhưng điều đó chỉ làm cho ông sửa xe bị giảm sút doanh thu, mà chưa chắc đã làm cho ông bác sĩ kiếm thêm được tiền. Cách hiệu quả hơn là hãy để cho cả hai thỏa thuận với nhau: nếu quả thật là mở phòng mạch có nhiều tiền hơn sửa xe, thì ông bác sĩ sẽ bỏ tiền bồi thường cho ông sửa xe. Ông sửa xe không phải làm việc mà vẫn có tiền. Còn nếu sửa xe kiếm được nhiều tiền hơn chữa bệnh, thì ông sửa xe sẽ trích lợi nhuận của mình trả cho ông bác sĩ.

Như vậy bất kể tòa tuyên án thế nào, thì người phán quyết cuối cùng chính là thị trường - người tiêu dùng: họ trả tiền cho ai nhiều hơn thì người đó có khả năng sử dụng tài sản hữu hiệu hơn. Như vậy, chỉ có xây dựng chính sách bằng cách tổ chức cho các bên cạnh tranh và thỏa thuận “từ dưới lên” mới đảm bảo minh bạch và hiệu quả. Nhiều nước đã áp dụng định lý Coase rất có hiệu quả thông qua hình thức đấu giá để trao đặc quyền trong nhiều lĩnh vực: dịch vụ điện thoại di động (đấu giá tần số phát sóng), mua bán quota khí thải, quyền sử dụng đất, đấu thầu công trình...

Thế nhưng, định lý Coase chỉ đúng khi chi phí giao dịch nhỏ. Chi phí giao dịch là những chi phí mà các bên phải bỏ ra để đi đến thỏa thuận. Thông tin không đầy đủ, một bộ phận được đặc quyền đặc lợi, thực thi kém là những lý do khiến các bên ngại thỏa thuận, ngại ra quyết định khi kinh doanh. Chi phí giao dịch cao là nguyên nhân tạo ra tham nhũng.

Tổ chức Minh bạch Thế giới đã đưa ra định nghĩa: Tham nhũng = Đặc quyền + Bưng bít thông tin - Trách nhiệm giải trình.

Thời báo kinh tế Sài Gòn