Phóng to

Tấm ảnh du kích quân huyền thoại Che Guevara do nhiếp ảnh gia Cuba Alberto Korda chụp ngày 5-3-1960 tại Havana

"Nếu như anh cảm thấy run lên trước nỗi bất công trên thế giới này thì anh là đồng chí của tôi".

TTO tặng bạn đọc 40 cuốn Nhật ký Che GuevaraNhật ký Che Guevara

---------------------------------------------

Khi Ernesto Guevara, còn được biết đến với tên Che, bị giết hại tại rừng già Bolivia tháng 10-1967 cũng là lúc anh trở thành vị anh hùng trong trái tim của thế hệ chúng tôi, không chỉ ở khu vực Mỹ Latin mà còn trên toàn thế giới.

Giống như mọi thiên anh hùng ca khác, câu chuyện về vị bác sĩ Argentina vô danh từ bỏ sự nghiệp và xa tổ quốc của mình để theo đuổi lý tưởng đấu tranh giải phóng giai cấp bần cùng bắt đầu bằng một chuyến hải trình.

Năm 1956, cùng với Fidel Castro và một nhóm người khác, Che đã vượt qua vùng biển Caribbean trên con tàu Granma ọp ẹp, thực hiện một sứ mạng “điên rồ” là xâm nhập Cuba, lật đổ nhà độc tài Fulgencio Batista. Bị sa lầy, mất gần hết các chiến hữu, những người sống sót cuối cùng đã tìm được đường đến Sierra Maestra. Trải qua hơn hai năm chiến tranh du kích, Guevara đã thể hiện được tài năng và lòng can đảm phi thường của mình. Từ đó anh được phong là “tư lệnh”.

Sau cùng, những người khởi nghĩa cũng tiến vào Havana, bắt đầu xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên và duy nhất ở châu Mỹ. Đó mãi mãi vẫn là những nhân vật vĩ đại. Che, người khổng lồ dũng cảm dám đương đầu với Yankee, kẻ nắm quyền lực thống trị thế giới.

Phóng to
Những người nhập cư biểu tình ở Portland (Mỹ) ngày 1-5-2007 với ảnh chân dung của Che Ảnh: AP	Tinh thần Che bất diệt. Những người dân Bolivia với đầy vẻ tự hào đã đến tưởng niệm 40 năm ngày mất của anh tại Vallegrande hôm 5-10-2007 -Ảnh: Reuters

Quyết định hành quyết Che ở tuổi 39 tại Vallegrande chỉ làm tăng thêm tầm vóc huyền thoại của anh. Và anh đã tái sinh, những thanh niên hô vang điều đó ở cuối thập kỷ 60; tôi có thể nhớ như in những lời ấy trên đường phố Santiago, Chile, trong khi khắp châu Mỹ Latin gào thét: “Chúng ta sẽ không bao giờ để anh bị lãng quên!”.

Hơn 30 năm trôi qua, người anh hùng vẫn còn sống mãi trong ký ức mọi người nhưng không theo cách mà chúng ta hằng tiên đoán. Che có mặt ở khắp mọi nơi: anh nhìn chúng ta từ tách cà phê và trên apphich, trong tiếng leng keng của xâu chìa khóa và nữ trang, xuất hiện bất thần trong các bài nhạc rock, opera và các cuộc triển lãm nghệ thuật.

Trong thời đại của sự thống nhất và liên minh không vững chắc này, hình ảnh huyền hoặc của một kẻ phiêu lưu luôn vượt qua mọi biên giới. Anh phá bỏ tất cả các giới hạn mà không một lần phản bội lại nguyên tắc cơ bản của mình đã cho giới trẻ hiếu động trong kỷ nguyên mới một sự kết hợp tối ưu, truyền thụ cho họ một nguyên tắc đạo đức hoàn hảo, đồng thời lôi kéo họ đến với sự thôi thúc muốn được đi đây đó.

Đối với những con người không bao giờ theo bước Che, bị chìm ngập trong thế giới đầy hoài nghi yếm thế, sự tự tư tự lợi và nền công nghiệp tiêu thụ điên cuồng này, còn có gì hấp dẫn hơn thái độ khinh bạc của Che đối với những tiện nghi vật chất và những ham muốn tầm thường. Có thể nói rằng đó là phẩm chất riêng biệt độc đáo của Che và không thể có bản sao thứ hai của anh trong thế giới này, đây là điều khiến anh trở nên cực kỳ quyến rũ.

Mặc dù tôi luôn cẩn trọng với những ảnh hưởng to lớn của các vị anh hùng tử vì đạo, tôi vẫn cho phép mình đưa ra lời tiên đoán. Hoặc có thể xem là một lời cảnh báo. Hơn 3 tỉ người trên hành tinh có mức sống dưới 2 đôla một ngày. Và mỗi ngày trôi qua có khoảng 40.000 trẻ em - cứ một giây có hơn một trẻ em - phải chết vì cái đói kinh niên. Họ ở đó, luôn ở đó, trong tình trạng bất công và bất bình đẳng - lý do đã dẫn Che, cách đây nhiều thập kỷ, bắt đầu cuộc hành trình mà đoạn kết của nó là viên đạn và một bức tranh đang chờ đợi anh ở Bolivia.

--------------------------------------

Che chỉ và chỉ có thể là một con người theo nghĩa đúng nhất, một con người có khả năng tạo cảm hứng cho mọi người, là người nuôi dưỡng lý tưởng con người hoàn hảo, luôn tìm kiếm một con người mới, luôn khắt khe với người khác chỉ vì anh luôn khắt khe với chính bản thân mình.

Với tôi Che gần gũi xiết bao. Trên bàn làm việc của tôi, hình Che được lồng trong khung kính. Hằng ngày tôi tìm kiếm ở Che đôi khi là sự động viên khen ngợi, đôi khi là sự an ủi âm thầm, nhưng cũng đôi khi là sự trách cứ không khoan nhượng. Có ai từng trải qua cảm giác đột nhiên mình phải tự đối diện với lương tâm mình một cách đơn độc như khi tôi nhìn vào đôi mắt của Che không? Cảm giác ấy khiến mọi thói tự mãn trở thành lố bịch, mọi tâm trạng dửng dưng trở thành nỗi xấu hổ và mọi biểu hiện đớn hèn trở thành muôn ngàn mũi kim châm vào da thịt.

Người ta thường tìm ở thần tượng những vầng hào quang để tự tô điểm cho cuộc đời mình, nhưng tôi tìm đến Che để buộc mình phải đối diện với chính những yếu đuối, lầm lạc, với chính cái phần tầm thường nhất của bản thân. Che luôn nhắc nhở tôi rằng: “Người ta không bao giờ chắc chắn về điều mà người ta sống vì nó trừ khi người ta sẵn sàng chết vì nó”. Phải, làm sao bạn có thể biết chắc bạn cần điều gì khi bạn chưa sẵn sàng chết vì nó?

Che luôn là như vậy, sống hết mình và sống dấn thân. Anh không ngồi chỉ để cầu nguyện cho những con người đau khổ mà chính anh sẽ đi cùng họ đến tận cùng cuộc chiến đấu, đến tận cùng cái chết và sự vinh quang.

Che không chỉ nói về lòng yêu thương mà Che còn nói với chúng ta về sự căm thù. Và cũng có lẽ với Che, biết cách căm thù chính là phẩm chất cao quí của con người: “Tôi không nghĩ anh và tôi có quan hệ quá gần gũi với nhau, nhưng nếu như anh cảm thấy run lên trước mỗi nỗi bất công trên thế giới này thì anh là đồng chí của tôi”.

Phóng to

Tôi hình dung Chê đi trong rừng