- Theo ý kiến của giáo sư Ngô Đức Thọ, quyển sách in cổ nhất Việt Nam hiện nay là quyển Chỉ nam ngọc âm giải nghĩa. Đây là quyển từ điển Hán Nôm cổ nhất Việt Nam, in bằng kỹ thuật khắc mộc bản vào năm 1401 (đời Hồ).

Từ trước, có nhiều nhà nghiên cứu lần tìm niên đại bản sách này, trong đó có tiến sĩ Trần Xuân Ngọc Lan, cô cho rằng quyển sách Chỉ Nam Ngọc Âm có thể ra đời vào năm 1761. Tuy nhiên, bằng phương pháp nghiên cứu tự dạng chữ kỵ húy trên bản sách, giáo sư Ngô Đức Thọ công bố (vào cuối năm 2004) bản in đầu tiên sách này vào năm 1401, và khẳng định đây là bản sách in cổ nhất của Việt Nam hiện đang còn giữ được.

Toàn tập Chỉ Nam Ngọc Âm giải nghĩa gồm 3627 câu lục bát, viết bằng song ngữ Hán - Nôm (mục từ là chữ Hán, dịch nghĩa bằng chữ Nôm). Sách trình bày nội dung theo quan niệm thiên - địa - nhân, bao gồm hơn 30 phần: phong vũ, tinh tú, nhân luân, thân thể, tạng phủ, thực bộ, chức nhậm, ẩm (đồ uống), mộc tượng, bỉnh (các loại bánh), kim ngọc, hôn nhân, tang lễ, nhạc khí, binh khí...

Giáo sư Ngô Đức Thọ nhận định: “Đây là bộ sách lớn của dân tộc ta"” Đặc biệt, theo giáo sư Thọ cho biết thì trong sách còn rất nhiều từ cổ rất khó hiểu, quan trọng hơn là sự đa dạng của các mục từ và các lĩnh vực trong đời sống ngày xưa, đối với những người nghiên cứu thời nay, loại kiến thức đó là cực kỳ quý giá.

Theo thống kê của tiến sĩ Trần Xuân Ngọc Lan, hiện nay trên thế giới còn bảy bản sách Chỉ Nam Ngọc Âm giải nghĩa cả bản in và bản chép tay. Ở VN có một quyển hiện đang giữ tại thư viện của Viện nghiên cứu Hán Nôm, một quyển của giáo sư Nguyễn Tài Cẩn, một quyển của giáo sư Ngô Đức Thọ, một quyển của ông Phùng Uông, và ông Đoàn Khoách có một bản chụp từ bản hiện đang lưu giữ tại thư viện Hội châu Á.

Đến nay, tác giả của bản sách này vẫn chưa được các nhà nghiên cứu làm rõ.

Xin hỏi hai ý: 1/ Nguyên tắc họa vần trong thơ Đường Luật là như thế nào? 2/ Tôi nghe nói nhà ngoại giao Lê Đức Thọ có họa bài thơ Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan, xin cho biết nguyên văn bài thơ này? (vietnamlatestnews@yahoo.com)

- 1/ Nguyên tắc họa vần trong thơ Đường Luật có thể tóm tắt thế này:

Họa vần, là sáng tác một bài thơ (thường gọi là “bài họa”) dựa trên hệ thống vần của một bài thơ có trước (thường gọi là “bài xướng”). Thơ Đường luật có nhiều thể (thất ngôn bát cú, thất ngôn tứ tuyệt, ngũ ngôn tứ tuyệt…), nếu thể thơ Thất ngôn bát cú (tám câu, mỗi câu bảy chữ) thì toàn bài có năm vần - là chữ cuối cùng của các câu: 1, 2, 4, 6, 8. Những “chữ vần” thường là thanh bằng (có một bài làm theo vần trắc, thì các chữ ở vị trí trên là thanh trắc). Sau khi có “bài xướng”, người làm thơ họa sáng tác một bài khác, dùng lại đúng năm “chữ vần” của bài thơ xướng, với điều kiện chỉ dùng chữ cuối, không dùng chữ kế cuối. Ví dụ: Bùi Khánh Đản có bài xướng với câu đầu là “Đây chút tơ tằm trả nghĩa dâu”, và Đông Hồ họa vần câu đầu này là: “Chớp mắt tàn theo mấy bể dâu” (dùng lại chữ “dâu”, nhưng không được dùng chữ “nghĩa”).

2/ Nhà ngoại giao Lê Đức Thọ cũng có một bài thơ về Đèo Ngang, đã in trong tập Thơ Lê Đức Thọ (1983):

Quân vượt đèo Ngang quyết diệt tà / chiến công nối tiếp nở như hoa / bom rơi chật đất thù muôn thuở / máu đổ tràn sông hận mỗi nhà / đã quyết hy sinh cho đất nước / quản gì nát thịt với tan da / ngày vui thống nhất không xa nữa / Nam Bắc sum vầy ta gặp ta. (Lê Đức Thọ)

Phóng to Áo Trắng số 11 (ra ngày 15-10-2007) hiện đã có mặt tại các sạp báo. Mời bạn đọc đón mua để thưởng thức được toàn bộ nội dung của ấn phẩm này.