Người biểu tình với biểu ngữ "Không chiến tranh tại Syria" trước Nhà Trắng - Ảnh: REUTERS

Truy cập vào phiên bản báo trực tuyến của tờ Daily Express (Anh) ngày 15-4, người đọc sẽ cảm nhận chiến tranh sắp ập xuống toàn cầu với hình ảnh trang nhất là cột khói tông đỏ - đen và bên dưới là dòng chữ "World War 3" (Chiến tranh thế giới thứ 3) nổi bật. Rốt cuộc, chiến tranh ở đâu?

Huề cả làng

Trên Twitter ngày 14-4, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố "Nhiệm vụ đã hoàn tất" với dòng trạng thái: "Một cuộc tấn công được thực hiện hoàn hảo đêm qua. Cảm ơn Pháp và Vương quốc Anh vì sự sáng suốt và sức mạnh quân sự của họ. Không thể có kết quả nào tốt hơn. Nhiệm vụ đã hoàn tất".

Phía Nga, Tổng thống Nga Vladimir Putin lên án hành động không kích của liên quân do Mỹ dẫn đầu là "hung hăng". Theo Guardian - một tờ báo chính thống của Anh, một tuyên bố phát từ Điện Kremlin bác bỏ bằng chứng về vũ khí hóa học được cho là bị sử dụng tại vùng Douma, ngoại ô thủ đô Damascus của Syria, và nói rằng vụ không kích trên "gây hiệu ứng tiêu cực lên toàn bộ hệ thống quan hệ quốc tế".

Nếu ai đó háo hức chờ đợi một cuộc chiến, họ ắt phải nản lòng. Suốt buổi chiều tối 14-4 (giờ Mỹ), không có phản ứng quân sự nào từ Nga. Ông Putin cũng chỉ cáo buộc Mỹ làm trầm trọng thêm tình hình nhân đạo ở Syria, một phản ứng mà tờ New York Times cho là "nhanh quá" và "không hề điển hình" của vị lãnh đạo Nga.

Tựu trung, thái độ của Nga là "nhẹ nhõm". Nhà phân tích quân sự độc lập ở Nga và phó chủ biên tạp chí quan hệ quốc tế Yezhenedelny Zhurnal, ông Aleksandr M. Golts, nhận xét: "Trông cứ như thể hai bên đang sắm những vai mình đã được chỉ định và có thể hạn chế nguy cơ của cuộc đối đầu này. Syria sẽ không phải là xuất phát điểm của cái gọi là đối đầu toàn cầu".

Cuộc chiến của truyền thông

Phát biểu tại cuộc họp của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc ngày 14-4, đại sứ Mỹ Nikki Haley nhấn mạnh liên quân Mỹ - Anh - Pháp không tiến hành tấn công để ngăn chặn, phô trương sức mạnh hay trừng phạt ai, mà nhằm ngăn chính quyền Tổng thống Syria Bashar al-Assad dùng vũ khí hóa học để tiếp diễn tai họa "chống lại loài người".

Bà Haley cũng tái khẳng định cái cớ của Mỹ và đồng minh không phải ngụy tạo như cáo buộc của Nga. Theo đó, "những tấm ảnh về cái chết của trẻ em tại Syria không phải là tin giả".

Chi tiết ấy phần nào phản ánh được một cuộc chiến khác bên lề Syria: một cuộc chiến của truyền thông.

Người ủng hộ quyết định tấn công của Tổng thống Trump cầm cờ Mỹ xuất hiện tại cuộc biểu tình phản đối chiến tranh ở New York ngày 15-4 - Ảnh: REUTERS

Truyền thông tin tức truyền thống và mạng xã hội đóng vai trò cực lớn trong khơi mào tấn bi kịch của cuộc chiến đang kéo dài tới năm thứ 7 ở Syria, cũng như khung cảnh điêu tàn ở những quốc gia của phong trào Mùa xuân Ả Rập.

Vào ngày 17-5-2011, một đoạn video đăng tải trên YouTube khẳng định chính là bối cảnh tại hiện trường về thông tin một mồ chôn tập thể ở thành phố Dara’a, phía nam Damascus, với những thi thể bị cho là nạn nhân của chính quyền. Dù mọi thông tin trong video ấy đều mịt mờ, đoạn video đã kích động thêm sự giận dữ của người Syria.

Từ đó, các nhóm đối lập và kể cả chính quyền Syria đều bị cáo buộc tận dụng mạng xã hội để đạt mục đích. Đã có nhiều bài viết về vai trò của mạng xã hội trong cuộc chiến Syria cũng như Mùa xuân Ả Rập. Nhưng trong khi các nền tảng trực tuyến được cho đã trợ giúp phe đối lập trong việc kêu gọi, vận động phong trào, thì thông tin sai lệch trên đó cũng khiến cuộc chiến trở nên căng thẳng, máu me và sai lệch.

Có một thực tế rằng vừa qua Mỹ, Pháp và Anh đã tuyên bố tấn công vào các "cơ sở chứa vũ khí hóa học" của Syria, chứ không phải ném bom và không kích phủ Tổng thống Syria Bashar al-Assad, không phải tấn công quân nhân Nga ở Syria.

Tuy nhiên nó xuất hiện trên truyền thông theo kiểu một cuộc chiến tranh xâm lược. Ít nhất, chính truyền thông và mạng xã hội đã góp phần đẩy Syria vào chảo lửa.

Hôm 14-4, khi dư luận toàn cầu sôi sục trước việc Mỹ - Pháp - Anh tấn công các mục tiêu đã thông báo ở Syria, thì nhiều kênh chính thống từ NBC News, PressTV cho đến Telemundo trong lúc nỗ lực nuông chiều thị hiếu của dư luận cũng bị tin giả đánh lừa.

Video về cuộc không kích Syria được chia sẻ nhiều nhất trên mạng xã hội của ba đơn vị này đều thực chất là cảnh tên lửa ở Ukraine từ tháng 2-2015, trong một vụ xung đột quân sự ở vùng Luhansk miền đông Ukraine.

Cũng trong ngày 14-4, trang Twitter ArainSohail94 đăng tấm ảnh khói lửa mịt mù trong thành phố, nói rằng đó là cuộc xâm lược của Mỹ tiến hành ở Syria. Trang này gắn hashtag về nhân quyền, khủng hoảng Syria, không kích... với nội dung chỉ trích Mỹ và lấy "cái chết" của người dân Syria để "câu nước mắt" người dùng mạng xã hội.

Nhưng thực tế đó là tấm ảnh từ năm 2003, thời điểm Mỹ xâm lược Iraq. Nó được cắt từ video Mỹ không kích vào phủ của cựu tổng thống Iraq Saddam Hussein ở thủ đô Baghdad.