Có gì độc đáo để dịch lại 'Thép đã tôi thế đấy'?

DUY THANH THỰC HIỆN

Tiểu thuyết 'Thép đã tôi thế đấy' của Nikolai A.Ostrovsky - một tác phẩm văn học Nga nổi tiếng được dịch từ thập niên 1950 - vừa được nhà văn, dịch giả Đào Minh Hiệp dịch lại.

Tuổi Trẻ Online có cuộc trò chuyện với nhà văn, dịch giả ĐÀO MINH HIỆP.

Thép đã tôi thế đấy đầy đủ, nhiều màu sắc

* Điều gì thôi thúc ông dịch lại cuốn tiểu thuyết Thép đã tôi thế đấy vốn đã quá nổi tiếng, được tái bản nhiều lần?

- Tôi không có ý định dịch lại Thép đã tôi thế đấy vì như bạn biết, đã có nhiều bản dịch trước đó rồi.

Nhưng năm 2022, tôi nhận được cuộc gọi của chị Đặng Thị Hà ở Nhà xuất bản Văn Học, đề nghị tôi dịch lại cuốn tiểu thuyết này của Ostrovsky.

Nhà xuất bản thống nhất với tôi rằng không dịch lại tác phẩm này theo hình thức lược dịch hay rút gọn chỉ hơn 100 trang như trước, mà phải tìm được bản gốc đầy đủ của tác phẩm.

Tôi dành thời gian tìm hiểu và bằng các mối quan hệ của mình, cuối cùng cũng liên lạc được với người đang giữ bản quyền của bản gốc Thép đã tôi thế đấy ở Nga.

Ban đầu, họ nói không biết tôi là ai, nên phải tìm hiểu rồi trả lời sau. Khoảng 1 tuần sau đó, họ gửi bản gốc cho tôi, chấp nhận cho tôi được dịch tác phẩm này với điều kiện chỉ dịch ra tiếng Việt, xuất bản trên thị trường sách ở Việt Nam và không giao bản gốc cho bất kỳ ai.

Nhà xuất bản Văn Học đồng ý với đề nghị này của phía giữ bản quyền.

Sau khi có đầy đủ bản gốc từ nguyên tác tiếng Nga, tôi dành thời gian để chuyển ngữ cuốn sách này, đến cuối năm 2022 thì xong bản thảo, Nhà xuất bản Văn Học in ngay trong năm.

Điều khác biệt lớn nhất và khiến tôi bất ngờ là nếu trong các bản dịch trước đây thường khá ngắn gọn, chủ yếu là về Cách mạng Tháng Mười Nga và tình yêu đôi lứa trong bối cảnh cách mạng, thì bản gốc dày 600 trang của tiểu thuyết này có nhiều nội dung hấp dẫn hơn.

Đó là tác phẩm phản ánh toàn bộ bối cảnh cuộc sống của Liên bang Xô viết sau Cách mạng Tháng Mười, trong đó có những thành tựu, ưu điểm cũng như những mặt trái, như về công tác cải tạo công thương nghiệp, đánh đổ tư sản mại bản, cải cách ruộng đất…

Bản dịch mới, đầy đủ từ nguyên tác tiếng Nga 'Thép đã tôi thế đấy' được ấn hành lần này phản ánh đầy đủ và khách quan bản chất cuộc sống, xã hội của Liên bang Xô viết thời kỳ đó. Bức tranh không chỉ toàn màu hồng mà còn có nhiều sắc màu khác nữa.

Nhà văn, dịch giả ĐÀO MINH HIỆP

Trả ơn cho Liên Xô

* Nhưng nhiều "cây đa, cây đề" đã dịch tác phẩm này ra tiếng Việt rồi, ông có tin bản dịch mới của mình hấp dẫn được bạn đọc không, nhất là trong không khí văn chương đương đại?

- Trong văn học dịch, có những tác phẩm được dịch lại nhiều lần là điều bình thường. Tôi thấy trường hợp này của Thép đã tôi thế đấy cũng giống như Sông Đông êm đềm trước đây.

Kỳ học Hi teacher! và học kỳ quân đội "Thép đã tôi thế đấy" 2010 ĐỌC NGAY

Ban đầu, Sông Đông êm đềm cũng chỉ dịch gọn 2 tập thôi, nhưng sau đó được dịch lại đầy đủ đến 8 tập và bản đầy đủ cuốn hút người đọc biết bao nhiêu.

Cá nhân mình, tôi không dám vượt qua "các đỉnh núi" dịch thuật, mà chỉ cố gắng hết sức với đam mê của mình là văn học, đặc biệt là văn học Nga, cũng là để trả ơn cho Liên Xô - đất nước mà tôi từng học đại học và trưởng thành.

* Nói vậy, nghĩa là ông vẫn tiếp tục dành thời gian dịch văn học Nga?

- Tôi đã 73 tuổi, đã chuyển ngữ hơn 20 tác phẩm của tác giả các nước từ tiếng Nga ra tiếng Việt, chủ yếu là các tiểu thuyết Nga. Giờ tôi vẫn giữ nguyên đam mê ấy.

Cuốn mới nhất tôi vừa in là tiểu thuyết Thành phố Khuramabad của nhà văn Nga Andrey Volos (Giải thưởng quốc gia Liên bang Nga năm 2000). Cuốn tiểu thuyết này phản ánh đầy đủ, chân xác về tình trạng nước Nga từ khi chính quyền Xô viết được thành lập cho đến khi tan rã vào năm 1992.

Khi sách mới xuất bản, cũng có một số bạn đọc phản ứng, nhưng sau đó được trao giải thưởng. Tôi quyết định chuyển ngữ tác phẩm này sang tiếng Việt và được Nhà xuất bản Lokid (Nga) in ngay tại Nga theo Hiệp định Xuất bản văn học giữa Việt Nam và Liên bang Nga.

Hiện Nhà xuất bản Văn Học cũng đã có kế hoạch xuất bản cuốn sách này tại Việt Nam.

Người dịch phim Người giàu cũng khóc...

Nhà văn, dịch giả Đào Minh Hiệp sinh năm 1950, quê quán tại Bình Định, nhưng phần lớn thời gian sinh sống, làm việc tại quê mẹ Phú Yên.

Ông chuyển ngữ nhiều tiểu thuyết của các nhà văn nước ngoài từ tiếng Nga sang tiếng Việt. Trong đó, tác phẩm Cuộc chiến đi qua của nhà văn Nga Kanta Ibragimov do ông dịch được Hội Nhà văn Việt Nam trao giải thưởng văn học dịch năm 2015.

Một số tác phẩm văn học chính mà Đào Minh Hiệp đã dịch: Đức mẹ mặc áo choàng lông, Sếu đầu mùa, Khát vọng đổi đời, Thám tử buồn, Tiểu thư Vichtoria, Thế giới trẻ em, Nô lệ của tình yêu…

Ông cũng là người dịch một số phim truyền hình nhiều tập thu hút khán giả như: Người giàu cũng khóc, Trở lại Êđen, Nicơlơt Nichcơnbi, Đế chế, Những cuộc phiêu lưu của con tuấn mã…

"Thép đã tôi" vẫn sống mạnh mẽ

TT - Ngay từ nhiều tháng trước, nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nhà văn Xô viết Nicolai Ostrovski (1904 - 2004), tác giả hai cuốn tiểu thuyết Thép đã tôi thế đấy và Ra đời trong bão tố, nhiều đề mục đã được triển khai trên toàn nước Nga.

DUY THANH THỰC HIỆN