LTS: Đề thi ngữ văn kỳ thi THPT quốc gia 2016 gây tranh cãi quanh câu thơ được ra trong đề thi “Ôi tiếng Việt như bùn và như lụa” khác với “Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa” được nhiều nhà xuất bản (NXB) khác phát hành.

Tuổi Trẻ xin được giới thiệu bài viết của thầy Đoàn Lê Giang (Trường ĐH KHXH&NV, ĐHQG TP.HCM) về câu chuyện này.

Trong đề thi môn ngữ văn kỳ thi THPT quốc gia 2016, câu 1 có sử dụng văn bản bài Tiếng Việt của nhà thơ Lưu Quang Vũ:

“Ôi tiếng Việt như bùn và như lụa
Óng tre ngà và mềm mại như tơ”

Nguồn tài liệu của đề thi đã ghi rõ là: tuyển tập Thơ Việt Nam 1945-1985 (NXB Giáo Dục, 1985).

Nhiều người nói rằng đó là văn bản không đúng với văn bản gốc. Văn bản gốc là:

“Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa
Óng tre ngà và mềm mại như tơ”

Giở tập Thơ tình của Lưu Quang Vũ (NXB Văn Học, H.2002), Lưu Quang Vũ - Thơ và đời (NXB Văn Hóa - Thông Tin, H.1999) và một số sách bình luận bài thơ này đều ghi là: “Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa”.

Vậy đề thi không chính xác sao?

Sự thật thì như thế nào?

Chúng tôi có hỏi chuyện 

PGS.TS Lưu Khánh Thơ, công tác ở Viện Văn học, là em gái nhà thơ Lưu Quang Vũ, người đã có nhiều công trình về Lưu Quang Vũ (Di cảo: Nhật ký - thơ, NXB Lao Động, 2008; Lưu Quang Vũ - tác phẩm chọn lọc, NXB Giáo Dục, 2009), PGS Lưu Khánh Thơ cho biết: Bản thảo bài Tiếng Việt của Lưu Quang Vũ là “Ôi tiếng Việt như bùn và như lụa”, nhưng khi đưa đến báo Văn Nghệ vào năm 1978, biên tập viên báo Văn Nghệ đề nghị sửa lại là “Ôi tiếng Việt như đất cày, như lụa”.

Lưu Quang Vũ đồng ý, nên văn bản bài Tiếng Việt được công bố đầu tiên trên báo Văn Nghệ là như vậy.

Nhưng đến khi đưa bài thơ vào tuyển tập Thơ Việt Nam 1945-1985 (Nguyễn Đức Nam chủ biên, NXB Giáo Dục, 1985) thì nhóm biên soạn đã sử dụng lại nguyên tác (bản thảo) của Lưu Quang Vũ (“Ôi tiếng Việt như bùn và như lụa”).

Tôi cho rằng khi viết “Ôi tiếng Việt như bùn và như lụa”, Lưu Quang Vũ muốn thể hiện những phẩm chất khác nhau, đối lập nhau của tiếng Việt: giữa tục và thanh, giữa xù xì và óng ả... Việc đối lập như thế có ấn tượng mạnh hơn là “như đất cày, như lụa”. “Như đất cày, như lụa” vẫn giữ được ý đối lập, dù không mạnh bằng, nhưng đã được tác giả đồng ý sửa nên vẫn là văn bản chấp nhận được.

Không chỉ có sự khác nhau ở đoạn đầu, bản thảo bài thơ Tiếng Việt của Lưu Quang Vũ (công bố trong tuyển tập Thơ Việt Nam 1945-1985) với bản báo Văn Nghệ còn có chỗ khác nhau nữa ở 2 câu cuối bài thơ:

“Trời xanh quá môi tôi hồi hộp quá
Tiếng Việt ơi! tiếng Việt xót xa tình”

(bản thảo tác giả và Thơ Việt Nam 1945-1985)

Và

“Trời xanh quá môi tôi hồi hộp quá
Tiếng Việt ơi! tiếng Việt ân tình”

(bản báo Văn Nghệ)

Bản của Lưu Quang Vũ gay gắt hơn, xót xa hơn, nhưng bản chỉnh sửa lại dùng được từ “ân tình” thể hiện được thần thái của tiếng Việt, của tâm hồn người Việt và được tác giả đồng ý, nên cũng là bản chấp nhận được.

Nói tóm lại: văn bản bài Tiếng Việt của nhà thơ Lưu Quang Vũ trong đề thi môn ngữ văn kỳ thi THPT quốc gia 2016 không sai mà sử dụng bản thảo của tác giả, và bản thảo này được công bố trong tuyển tập Thơ Việt Nam 1945-1985 (NXB Giáo Dục, 1985).

Tuy nhiên nếu các sách khác sử dụng văn bản bài Tiếng Việt công bố lần đầu trên báo Văn Nghệ thì cũng chấp nhận được vì đó là bản đã được tác giả chấp nhận và cũng có cái hay riêng.

Từ đây cần đặt ra trong việc xuất bản của nước ta đó là cần thiết có một bản gọi là “định bản”, tức là bản được chính tác giả sửa chữa và công bố chính thức ở một nhà xuất bản nào đó, chứ không phải là bản thảo hay bản công bố đầu tiên - như nhiều nước trên thế giới đã làm.

“Định bản” sẽ là bản được sử dụng trong các tuyển tập, sách báo, trích dẫn sau đó, để tránh việc sử dụng cả hai văn bản khác nhau.

Ban chỉ đạo thi THPT quốc gia 2016: chính xác tuyệt đối Trang bìa cuốn Thơ Việt Nam 1945-1985 - Ảnh: Bộ GD-ĐT cung cấp Về một số thông tin liên quan tới đề thi môn ngữ văn, Ban chỉ đạo thi THPT quốc gia 2016 nhận được một số phản ảnh liên quan đến đề thi môn ngữ văn trong kỳ thi THPT quốc gia 2016. Ban chỉ đạo thi THPT quốc gia 2016 có ý kiến như sau: Về nội dung phần đọc hiểu: Trích đoạn thơ trong bài thơ “Tiếng Việt” của Lưu Quang Vũ được hội đồng ra đề thi trích dẫn từ bài thơ “Tiếng Việt” của nhà thơ Lưu Quang Vũ trong cuốn Thơ Việt Nam 1945-1985 (ban tuyển chọn và chú giải: Nguyễn Đức Nam (chủ biên), Bằng Việt, Nguyễn Văn Long, Nguyên An, Nguyễn Quốc Túy), Nhà xuất bản Giáo Dục - 1985 (sách được xuất bản trong thời gian nhà thơ Lưu Quang Vũ còn sống). Nội dung trích dẫn: “Ôi tiếng Việt như bùn và như lụa Óng tre ngà và mềm mại như tơ”. (Nguyên bản dòng thứ 3 và 4 từ trên xuống trang 218, sách đã dẫn) Trong quá trình biên soạn đề thi, hội đồng ra đề thi đã kiểm tra kỹ lưỡng, đảm bảo độ chính xác tuyệt đối của ngữ liệu được trích dẫn, đáp ứng yêu cầu của đề thi.  V.HÀ