Trong khuôn khổ hội thảo Phát triển hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội và TP.HCM diễn ra sáng 17-1 tại thủ đô, các chuyên gia trong và ngoài nước đã "hiến kế" để hoàn chỉnh hệ thống metro tại hai TP này trong thời gian ngắn nhất.

Không thể muộn hơn

Trình bày tham luận, ông Đặng Huy Đông - chủ tịch Viện Nghiên cứu quy hoạch và Phát triển - cho biết kết luận của Bộ Chính trị, trong đó có đề ra mục tiêu hoàn chỉnh mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM đến năm 2035 đạt 200km cho mỗi TP.

Ông đánh giá đây là mục tiêu đúng đắn và không thể muộn hơn, nếu Việt Nam không muốn bị tụt hậu với khoảng cách ngày càng xa với các đô thị khác trong khu vực Đông Nam Á.

Tuy nhiên, ông cho rằng đây là nhiệm vụ "bất khả thi" nếu phải triển khai thực hiện theo đúng các quy định pháp luật hiện hành. Vì vậy, đòi hỏi phải có tư duy đột phá, một khung pháp lý mới, "may đo" riêng cho Hà Nội, TP.HCM.

Trong đó, phải có sự vượt trội so với các quy định về quy hoạch, đất đai, đầu tư, tài chính, xây dựng, giao thông, doanh nghiệp, tiêu chuẩn; tiệm cận với cơ chế phổ biến của các nước đã phát triển thành công hệ thống metro/TOD.

"Với nhóm giải pháp về quy hoạch, cần phân cấp, ủy quyền cho Hà Nội và TP.HCM được ban hành các tiêu chí, tiêu chuẩn về đô thị, cũng như trình tự thủ tục riêng về điều chỉnh quy hoạch liên quan đến hệ thống đường sắt đô thị gắn liền với phát triển chỉnh trang đô thị lân cận các nhà ga…

Bên cạnh đó, cho phép Hà Nội và TP.HCM được giữ lại tiền thu từ đất để đầu tư trực tiếp cho dự án phát triển hệ thống metro thông qua đấu giá quyền phát triển dự án khu đô thị TOD theo quy hoạch chi tiết tỉ lệ 1/500 và các nguồn thu từ đất khác của mỗi TP…" - ông Đông đề xuất.

Ngoài ra, theo ông, trung ương nên cho phép 2 TP được phát hành trái phiếu địa phương, trái phiếu công trình hoặc các hình thức huy động vốn hợp pháp khác vượt khung trần nợ công theo từng năm và trong cả giai đoạn đến năm 2035.

Dành 1 tỉ USD, trong đó 50% ngân sách TP và 50% ngân sách hỗ trợ của trung ương để thực hiện dự án thí điểm theo mô hình "sandbox" (những công nghệ mới, mô hình kinh doanh mới khi chưa biết quản lý thế nào, có thể được thử nghiệm trong không gian và thời gian giới hạn - PV), áp dụng các cơ chế đặc thù, sau đó rút kinh nghiệm, hoàn chỉnh cơ chế và luật hóa các cơ chế...

Ông cho rằng nếu có những cơ chế đặc thù nêu trên, việc hoàn thiện metro đối với Hà Nội và TP.HCM chỉ mất khoảng 10 năm.

Triển khai TOD cần bắt đầu từ nghị quyết

Nêu giải pháp sau đó, ông Sakaki Shigeyuki - điều phối viên Chương trình Giao thông vận tải, Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam - cho biết phát triển mô hình TOD là một chiến lược quy hoạch và thiết kế. Từ đó, sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc sử dụng giao thông công cộng; đi bộ và đạp xe như các phương tiện vận chuyển chính; hỗ trợ xây dựng cộng đồng sinh sống sôi nổi, đa dạng và thú vị.

"Để triển khai TOD cần bắt đầu từ nghị quyết, quyết định về TOD nhằm định hướng chính sách và thiết lập thể chế; lực lượng công tác các sở, ngành tại TP; diễn đàn dành cho Chính phủ, khu vực tư nhân và các học giả hợp tác.

Công cụ để thực hiện như xây dựng luật xác định TOD là định hướng chính sách cơ bản; xây dựng các luật, nghị định và thông tư về các công cụ cho phép TOD. Việt Nam có thể lựa chọn tuyến tàu điện thí điểm ở Hà Nội, cho phép các cơ chế đặc biệt cho TOD, đồng thời học hỏi từ việc phát triển thí điểm và thể chế hóa" - ông Sakaki Shigeyuki nói.

Phát triển metro là ngành kinh tế chiến lược, không thua kém ngành bán dẫn

GS Vũ Minh Khương, Học viện Hành chính công Lý Quang Diệu, đánh giá phát triển đường sắt đô thị theo mô hình TOD tạo nền tảng xây dựng nền kinh tế với sức cạnh tranh cao dựa trên lợi thế quy mô, đa dạng và sức mạnh cộng hưởng; tăng hiệu quả, tính tinh gọn trong phát triển đô thị...

Đưa ra một số đề xuất về ưu tiên hành động cho Hà Nội và TP.HCM, GS Khương cho rằng cần nhận thức rõ hơn tầm quan trọng và tính cấp bách chiến lược của phát triển đường sắt đô thị; coi phát triển đường sắt đô thị là một nhiệm vụ không chỉ có tính kinh tế mà cả an ninh quốc phòng (hệ thống đô thị ngầm)…

"Hà Nội và TP.HCM cần tổ chức thực hiện có chiến lược thông tuệ và phân định tổ chức chịu trách nhiệm rõ ràng; dốc sức đầu tư vào các nền tảng thiết chế và động lực yểm trợ cho xây dựng và quản lý đường sắt đô thị như một ngành kinh tế chiến lược.

Việt Nam cần coi đây là ngành đặc biệt chiến lược, không thua kém ngành bán dẫn. Đầu tư vào phát triển nguồn nhân lực, công nghiệp phù trợ, năng lực hợp tác quốc tế và trình độ quản lý các dự án lớn cần được coi là ưu tiên hàng đầu" - GS Khương nói.

Đồng thời, ông Khương mong muốn các cơ quan trung ương cần "huy động đội ngũ tinh nhuệ nhất" để tư vấn và hỗ trợ hai TP để Việt Nam có những bước tiến vượt bậc trong phát triển đường sắt đô thị trong các năm tới.

Hà Nội, TP.HCM bàn giải pháp để 12 năm tới có 200km đường sắt đô thị

Sáng 17-1, tại Hà Nội, UBND TP Hà Nội và UBND TP.HCM đồng tổ chức hội thảo phát triển hệ thống đường sắt đô thị ở hai TP, với mục tiêu đưa ra các giải pháp đột phá để xây dựng hệ thống metro nhanh nhất cho 2 TP với mức chi phí hợp lý.