Điều 74 Bộ luật lao động (BLLĐ) quy định người lao động có 12 tháng làm việc tại một doanh nghiệp hoặc với một người sử dụng lao động thì được nghỉ hằng năm, hưởng nguyên lương. Nếu ngày nghỉ phép chưa dùng hết, khoản 3, điều 76 BLLĐ hướng dẫn rằng người lao động do thôi việc hoặc vì các lý do khác mà chưa nghỉ hằng năm hoặc chưa nghỉ hết số ngày nghỉ hằng năm thì được trả lương những ngày chưa nghỉ. Cụm từ “các lý do khác” được giải thích trong điều 10 nghị định số 195/CP ban hành ngày 31-12-1994 (nghị định 195) là các trường hợp:

1- Tạm hoãn thực hiện hợp đồng lao động để làm nghĩa vụ quân sự;

2. Hết hạn hợp đồng lao động; đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động; bị mất việc làm do thay đổi cơ cấu công nghệ; bị sa thải; nghỉ hưu; chết.

Tìm kiếm trong hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật, ngoài nghị định 195, không có văn bản nào khác giải thích, quy định hoặc hướng dẫn về “các lý do khác”.

Xét về mặt ngôn từ, cụm từ “các lý do khác” trong khoản 3, điều 76 BLLĐ có nội hàm rộng, điều chỉnh nhiều trường hợp khác nhau. Tuy nhiên, ý chí của nhà làm luật đã bị nghị định 195 “gói gọn” trong hai trường hợp nói trên. Mặc dù nghị định 195 đã được sửa đổi, bổ sung hai lần nhưng riêng nội dung của điều 10 hoàn toàn không có sửa đổi, bổ sung gì, hiện đang có hiệu lực pháp luật buộc các bên tham gia vào quan hệ lao động phải thực hiện theo.

Như vậy, có thể hiểu rằng nếu không rơi vào hai trường hợp theo hướng dẫn của nghị định 195 thì người lao động không có quyền yêu cầu người sử dụng lao động thanh toán tiền lương số ngày nghỉ hằng năm chưa sử dụng; hay nói cách khác, doanh nghiệp không có sai phạm gì nếu không thanh toán tiền phép hằng năm này.

Theo tôi, để phản ánh đầy đủ tinh thần của điều 76 BLLĐ, cũng như để doanh nghiệp có trách nhiệm hơn và tự chủ hơn đối với việc thanh toán tiền lương số ngày nghỉ hằng năm chưa sử dụng cho người lao động, điều 10 nghị định 195 và dự Luật lao động mới nên được sửa đổi, bổ sung theo hướng thêm vào một trường hợp. Đó là việc thanh toán tiền phép năm sẽ do người sử dụng lao động quy định trong thỏa ước lao động tập thể hoặc trong nội quy lao động sau khi thống nhất ý kiến với ban chấp hành công đoàn cơ sở hoặc đại diện tập thể lao động nơi chưa có công đoàn.