Hiện trường vụ tai nạn trên đường cao tốc Hà Nội - Thái Nguyên - Ảnh: Tư liệu

Trong hai ngày 1 và 2-11, TAND tỉnh Thái Nguyên đã mở phiên tòa phúc thẩm xét xử vụ án và tuyên phạt: bị cáo Lê Ngọc Hoàng (tài xế xe container) 6 năm tù giam; bị cáo Ngô Văn Sơn (tài xế xe Innova) chạy lùi trên cao tốc 9 năm tù.

Bản án của cấp phúc thẩm đã gây ra một làn sóng trong dư luận mấy ngày qua.

2 xe đâm nhau hay container đâm Innova?

Theo kết luận giám định của Viện Khoa học hình sự Bộ Công an, vị trí xảy ra tai nạn thuộc khu vực có biển báo hiệu có đường rẽ nhập làn đường cao tốc, đồng thời tại thời điểm này xe Innova do tài xế Sơn điều khiển đang đi lùi. Tuy nhiên, tài xế xe container đã không sử dụng phanh cho đến trước khi đâm vào xe Innova.

Một thẩm phán tại TP.HCM cho rằng khu vực xảy ra tai nạn có biển báo lối rẽ ra, đây chính là nguồn nguy hiểm mà các tài xế cần phải rà phanh, giảm tốc độ.

Theo hồ sơ thì tài xế Hoàng chỉ đạp phanh khi còn cách xe Innova khoảng 10m và quãng đường mà 2 xe đi theo vận tốc và quán tính là 38m.

Khi tài xế xe container phát hiện xe Innova đang chạy lùi trên cùng làn đường, xét về ý thức người lái xe thì phải vận dụng mọi cách để giảm thiểu thấp nhất việc va chạm.

Tuy nhiên, trong hồ sơ này cũng thể hiện trên đường là vệt bánh xe kéo dài 48m, mà chưa tính toán đến tải trọng của xe, quán tính, vận tốc dẫn đến vết trượt của xe sau khi phanh: nếu chưa có chướng ngại vật là bao nhiêu, nếu có chướng ngại vật thì vệt phanh kéo dài được bao nhiêu?

Các cơ quan tố tụng buộc tội tài xế Hoàng vì đã đâm xe vào xe Innova, nhưng cơ quan giám định cho rằng xe Innova đang chạy lùi. Nếu đúng như vậy thì là 2 xe đâm vào nhau chứ không phải xe container đâm vào xe Innova như nhận định của vụ án. 

Đồng thời vị thẩm phán này cũng cho rằng một bản án gây quá nhiều tranh cãi thì cấp thẩm quyền cần xem xét lại để cho ra một bản án thấu tình đạt lý.

Toàn bộ phần sau của chiếc xe Toyota Innova bị hư hỏng nặng. Vụ tai nạn làm 4 người tử vong - Ảnh: Tư liệu

Nguyên nhân chính: do tài xế Innova

Theo thạc sĩ, luật gia Phạm Văn Chung, nguyên nhân chính gây ra tai nạn do tài xế Sơn lùi xe trên cao tốc, người đang điều khiển ôtô có nồng độ cồn cao, chở quá số người quy định.

Tuy nhiên, hội đồng xét xử (HĐXX) cả sơ thẩm lẫn phúc thẩm lại căn cứ vào quy định "không giữ tốc độ và khoảng cách an toàn với xe chạy liền trước" tại thông tư 91/2015 của Bộ GTVT để xử phạt tài xế container là chưa chuẩn.

Theo quy định tại thông tư số 91, khoảng cách tối thiểu giữa các xe chạy tốc độ từ 60 - 80km/h là 35m. Khoảng cách này được hiểu là khoảng cách phía trước, cùng chiều đối với xe đang tham gia giao thông, phải đảm bảo góc 90° nếu đường rộng cũng phải từ 75° trở lên. Do đó, việc giữ khoảng cách an toàn trong tham gia giao thông là áp dụng cho hai xe cùng chiều, cùng tịnh tiến. Việc HĐXX áp dụng khoảng cách an toàn cho một xe tiến, một xe lùi là không đúng.

Trên đường cao tốc còn có những đặc thù riêng như: xe chạy hai chiều riêng biệt; không giao nhau cùng mức với một hoặc các đường khác; bảo đảm giao thông liên tục và chỉ cho xe ra, vào ở những điểm nhất định... đặc biệt là cấm tuyệt đối hành vi lùi xe.

Ngoài ra, giám định hộp đen cho thấy việc giảm tốc độ từ 62km/h xuống 0 là nỗ lực của tài xế Hoàng, chứng minh anh Hoàng có ý thức tuân thủ pháp luật, phòng tránh tai nạn.

Do đó, việc HĐXX cho rằng anh Hoàng vi phạm khoảng cách an toàn giữa 2 xe để phạt tù là không thuyết phục và trái tinh thần pháp luật.

Ngoài ra, theo quy định tại điều 11, Bộ luật hình sự 1999 thì "người thực hiện hành vi gây hậu quả nguy hại cho xã hội do sự kiện bất ngờ, tức là trong trường hợp không thể thấy trước hoặc không buộc phải thấy trước hậu quả của hành vi đó thì không phải chịu trách nhiệm hình sự".

Như vậy, trong trường hợp này anh Hoàng đủ điều kiện để không phải chịu trách nhiệm hình sự.

Bị cáo Lê Ngọc Hoàng tại phiên tòa - Ảnh: otofun.net

Kết tội phản khoa học và thực tiễn?

Theo luật sư Nguyễn Kiều Hưng - Đoàn luật sư TP.HCM, trong bản án, tòa phúc thẩm nhận định lỗi trong vụ tai nạn giao thông này là "hỗn hợp". Trong đó lỗi của tài xế Hoàng là không đảm bảo khoảng cách an toàn giữa hai phương tiện. Tòa lập luận khi cách xe Innova 30m, tài xế Hoàng mới phát hiện xe phía trước đang lùi rồi mới giảm tốc nên xử lý không kịp.

Vấn đề khoảng cách an toàn được quy định tại điều 26 Luật giao thông đường bộ, theo đó "xe chạy liền trước xe của mình" phải được hiểu là xe cùng chiều, trên cùng làn đường và không vi phạm Luật giao thông đường bộ. Trong trường hợp này, tài xế xe Innova đã điều khiển xe trái luật, không chạy cùng chiều với xe container, lùi xe trên cao tốc không thể xem là "xe chạy liền trước" như quy định.

Theo điều 12, thông tư 91/2015 của Bộ GTVT thì khoảng cách an toàn giữa 2 xe trên đường cao tốc khi chạy với tốc độ từ 60km/h đến dưới 80km/h là 35m. Theo hồ sơ, tòa cáo buộc tài xế Hoàng chỉ giữ khoảng cách 30m, tức vi phạm 5m và xem đó là căn cứ buộc tội.

Tuy nhiên, tòa lại chưa xác định được tốc độ di chuyển ngược lại của xe Innova về hướng xe container là bao nhiêu và khả năng (vật lý) gây tai nạn nếu xe Innova đứng yên? Điều này là hết sức vô lý, phản khoa học và thực tiễn.

Trong trường hợp chưa làm rõ hoặc không làm rõ được các yếu tố mang tính kỹ thuật đó thì không thể kết tội tài xế container. Trong bối cảnh văn hóa giao thông của nước ta cực thấp so với các nước trong khu vực, hoạt động tư pháp cần hướng đến trừng trị những hành vi vi phạm pháp luật giao thông, bất chấp tính mạng của mình và người khác. Tài xế xe Innova trong vụ án này là một ví dụ, nếu anh ta có ý thức tuân thủ pháp luật giao thông thì tai nạn đã không xảy ra.

Trừng trị không đúng người, đúng tội sẽ làm mất đi tính nghiêm minh của pháp luật, gây bất công trong xã hội và không có ý nghĩa giáo dục, phòng ngừa.