Theo các doanh nghiệp bán lẻ, đang tồn tại những bất cập trong cơ chế quản lý kinh doanh xăng dầu được quy định tại nghị định 95 và nghị định 83, dẫn tới nhà bán lẻ bị chèn ép. Có nhiều thời điểm, như từng diễn ra vào năm 2022, các nhà bán lẻ chỉ được chiết khấu... 0 đồng, bị thua lỗ nặng nhưng vẫn phải kinh doanh; nhiều cửa hàng xăng dầu phải đóng cửa do cạn vốn.

Doanh nghiệp gặp khó với chính sách

Đây cũng là lý do mà trong tháng 10-2023, một nhóm các doanh nghiệp bán lẻ xăng dầu, đại diện cho ban vận động thành lập, đã nộp đơn tới cơ quan chức năng đề xuất thành lập Hiệp hội Doanh nghiệp bán lẻ xăng dầu Việt Nam. Theo các doanh nghiệp bán lẻ, cần thiết phải có một hiệp hội để đại diện tiếng nói cho khâu phân phối cuối cùng nhằm đảm bảo cho các khâu trong chuỗi cung ứng xăng dầu được cạnh tranh công bằng, lành mạnh.

Trong khi đó, các thương nhân đầu mối xuất nhập khẩu - vốn chịu trách nhiệm trong khâu tạo nguồn - cũng gặp không ít khó khăn từ cơ chế quản lý. Gần đây nhất, Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) - doanh nghiệp chiếm thị phần lớn trên thị trường - đã có đơn xin điều chỉnh hạn mức tổng nguồn xăng dầu tối thiểu do lo ngại rủi ro về giá hoặc tỉ giá.

Theo doanh nghiệp này, trong 8 tháng đầu năm nay, dù nguồn cung xăng dầu đang dồi dào, có doanh nghiệp bị tồn kho, nhưng Bộ Công Thương lại yêu cầu điều chỉnh phân giao hạn mức tổng nguồn xăng dầu, buộc Petrolimex sẽ phải mua thêm 500.000m3 - chủ yếu là dầu diesel. Trước đó, một thương nhân đầu mối xăng dầu tại miền Nam cũng đề xuất giảm hạn mức nhưng không được Bộ Công Thương chấp thuận.

Một thương nhân khác cho rằng việc Bộ Công Thương phải điều chỉnh tăng hạn mức tổng nguồn tối thiểu đối với một số thương nhân đầu mối chiếm thị phần lớn trên thị trường, có thể do vừa qua rút phép ở một số doanh nghiệp đầu mối. Vì vậy lượng hạn mức được phân giao cho các doanh nghiệp này sẽ phải "bổ đầu" vào các đơn vị khác để đáp ứng cho tổng nguồn chung - nhằm thực hiện nhiệm vụ đảm bảo năng lượng.

"Đây là một nghịch lý của chính sách. Với 37 doanh nghiệp đầu mối được cấp phép, nguồn cung phải đáp ứng yêu cầu an ninh năng lượng tốt hơn. Tuy vậy, gánh nặng cung ứng xăng dầu vẫn chủ yếu tập trung vào khoảng chục ông lớn, chiếm tới 80% thị phần. Các doanh nghiệp còn lại mới cấp phép có hạn mức được phân bổ rất thấp hoặc cơ bản không đáp ứng yêu cầu tổng nguồn tối thiểu được Bộ Công Thương phân giao" - vị này phân tích.

Lo thị trường xăng dầu vẫn bất ổn

Một chuyên gia ví von bức tranh các doanh nghiệp đầu mối xăng dầu như "đầu voi đuôi chuột" khi Bộ Công Thương liên tục mở rộng cấp phép tăng số lượng, nhưng phần lớn là các doanh nghiệp quy mô nhỏ. Thậm chí một số thương nhân đầu mối còn cho rằng việc cấp phép quá nhiều thương nhân kinh doanh xăng dầu nhưng quản lý không chặt chẽ, tạo cơ hội cho một số doanh nghiệp "lộng hành", gây bất ổn cho thị trường.

Trong thực tế, trái với việc thiếu nguồn cung và chiết khấu 0 đồng vào năm trước, thời gian gần đây các doanh nghiệp đầu mối đua nhau tăng chiết khấu khi nguồn cung dồi dào và giá xăng dầu liên tục tăng. Mức chiết khấu của đầu mối tư nhân có thời điểm lên tới hơn 2.300 - 2.500 đồng/lít, trong khi mức chiết khấu của các đầu mối xăng dầu nhà nước mức cao nhất chỉ trên 1.000 đồng/lít.

Hậu quả là trong 8 tháng đầu năm nay, nhóm khách hàng bán buôn của một số thương nhân đầu mối lớn giảm mạnh, có đơn vị giảm tới 40% do không thể cạnh tranh được về chiết khấu. Theo một thương nhân đầu mối, việc tham gia của nhiều doanh nghiệp đầu mối tư nhân sẽ giúp thị trường ngày càng cạnh tranh hơn. Tuy nhiên, việc cạnh tranh theo kiểu chạy đua chiết khấu ở mức quá cao, chênh lệch quá lớn có thể tiềm ẩn những bất ổn.

Ông Văn Tấn Phụng - tổng giám đốc Công ty CP Thương mại dầu khí Đồng Nai - cho hay kinh doanh xăng dầu đòi hỏi vốn lớn để đầu tư hạ tầng và tạo nguồn hàng. Tuy nhiên, có trường hợp doanh nghiệp đi thuê hoặc mượn kho xăng dầu, cửa hàng nhằm hợp thức hóa để được cấp phép, giảm chi phí kinh doanh. Trong đó có những doanh nghiệp sau khi được cấp phép đã lập ra nhiều công ty, chi nhánh để mua bán lòng vòng theo hình thức "bán lúa non".

"Cơ quan chức năng đã từng cảnh báo về tình trạng mua bán lòng vòng hoặc một số thương nhân đầu mối bị khủng hoảng dòng tiền, phải nợ thuế, chiếm dụng quỹ cho thấy những bất ổn vẫn đang tiềm ẩn của thị trường", ông Phụng nói.

Sóng ngầm thị trường xăng dầu - Kỳ 2: Ôm nợ do đổ tiền vào bất động sản?

Cần phải kiểm tra xem các doanh nghiệp có ứng tạm tiền từ kinh doanh xăng dầu, gồm cả tiền thuế và quỹ bình ổn để phục vụ hoạt động đầu tư kinh doanh lĩnh vực khác, như bất động sản, tài chính... dẫn đến nợ đọng thuế.