Phóng to

Con sâm đất - Ảnh: Duy Khang

Tôi vào rừng phòng hộ ven biển Bạc Liêu vào một ngày giữa tháng tư. Mùa này sâm đất rất ít nhưng mới tờ mờ sáng trên con đê quốc phòng chạy dài từ biển Nhà Mát (thị xã Bạc Liêu) đến huyện Đông Hải đã xuất hiện nhiều tốp bà con quần áo lam lũ mang theo dao, dá, cuốc, thùng… đang lội thật nhanh vào rừng.

Đó là những lao động nghèo ở ven rừng phòng hộ thuộc thị xã Bạc Liêu, huyện Hòa Bình và Đông Hải. Vì miếng cơm manh áo nên ngày nào những con người nghèo khó này cũng vào rừng phòng hộ và khu vực bãi bồi ven biển để bắt ốc, mò cua và hiện nay là đào sâm đất đổi gạo.

Sau khi bị lực lượng kiểm lâm cơ động cùng chính quyền địa phương tìm mọi cách ngăn chặn, mỗi khi đi “săn” mọi người đều mang theo bên mình một ít cơm và nước uống để có thể trốn biệt trong rừng cho đến tối mịt mới về nếu lỡ bị phát hiện.

Bắt được con sâm bật gốc một cây rừng

Những năm trước chỉ có vài chục người đến từ các tỉnh lân cận như: Bến Tre, Trà Vinh, Cà Mau... vào rừng phòng hộ Bạc Liêu bắt sâm. Thấy sản lượng sâm khai thác khá nhiều và bán được giá cao nên hiện nay hàng trăm người ở các xã: Long Điền Đông, Long Điền Tây (huyện Đông Hải), Vĩnh Thịnh, Vĩnh Hậu, Vĩnh Hậu A (Hòa Bình) và phường Nhà Mát, xã Hiệp Thành - thị xã Bạc Liêu đã nhanh chóng vào rừng.

Môi trường sống chủ yếu của sâm đất nằm dưới những gốc cây mắm tái sinh thuộc nơi gò cao, ẩm nên muốn bắt sâm “thợ săn” phải dùng dá, cuốc, xẻng... xắn mạnh vào gốc cây để đào lên một lớp đất sâu từ 1-2 tấc dính đầy rễ mắm.

Nơi nào rừng rậm rạp, “thợ săn” dùng dao… phát quang. Có những cây rừng nhiều năm tuổi cũng bị đào bật gốc để bắt sâm đất. Mỗi gốc mắm chỉ tìm được một vài con sâm đất nhưng một "thợ săn” giỏi có thể bắt được 10-12kg/ngày; đào chậm 7-8kg/ngày.

Phóng to

Một người dân đang bới rừng tìm sâm đất ở dãy rừng phòng hộ ven biển Bạc Liêu - Ảnh: Duy Khang

Tương tự, bên phía rừng phòng hộ của tỉnh Sóc Trăng cũng có rất nhiều "thợ“săn” sâm đất. Trong đó có hai anh em Thạch Hữu Cường và Thạch Hữu Tâm ở xã Vĩnh Hải của huyện Vĩnh Châu; khoảng 14-15 tuổi và đều không biết chữ.

Trước đây, hai anh em mò cua bắt ốc ngoài bãi bồi ven biển cùng với gia đình. Mấy tháng nay trước “cơn lốc sâm đất”, Cường và Tâm cũng đã mua dá, cuốc, xẻng...ra rừng tìm sâm.

Cường cho biết: “Một ngày hai anh em tui vào rừng đào dưới gốc mấy cây mắm bắt được trên 15kg đồm độp (người dân ở đây gọi sâm đất (tên khoa học Sipunculus) là con đồm độp hay con chặt khoai - PV) bán với giá 9.000 - 10.000 đồng/kg. Nhờ có đồm độp mà tụi tui mỗi người kiếm được gần 100.000 đồng/ngày, sướng hơn trầm mình ngoài biển mò nghêu bắt ốc”.

Hàng chục hecta rừng bị đào bới mỗi ngày

Nhìn từ bên ngoài thấy những vạt rừng phòng hộ xung yếu ven biển Sóc Trăng và Bạc Liêu đang căng đầy sức sống với một màu xanh bạt ngàn. Tuy nhiên, khi lội sâu vào bên trong, trước mắt tôi là những cây mắm tái sinh đang xanh tốt trong phút chốc chỉ còn lại một tấc gốc to bằng cổ chân nằm sát mặt đất.

Một số nơi, rừng mắm đang thưa dần. Nếu bình quân 200m2 đất rừng đào được 1kg sâm đất (khoảng 200 con) thì với nửa tấn sâm mỗi ngày, khoảng hơn 10ha đất rừng bị đào bới tứ tung. Nhiều khoảnh rừng phòng hộ ven biển Bạc Liêu, Sóc Trăng bị cày xới mỗi ngày nhìn như những... thửa ruộng vừa bị xới tơi lớp đất mặt để chuẩn bị gieo mạ.

Phóng to

Một gia đình "thợ săn" sâm đất ở rừng phòng hộ Vĩnh Châu (Sóc Trăng) trên mảnh rừng vừa đào bới - Ảnh: Duy Khang

Ông Lê Ngọc Bội - hạt phó Hạt Kiểm lâm liên huyện rừng phòng hộ biển Đông - cho biết: “Chúng tôi cùng các trạm kiểm lâm phối hợp với bộ đội biên phòng và công an xã tuần tra ngày đêm và nổ lực tuyên truyền cho bà con biết được tác hại của việc bới rừng tìm sâm nhưng do lực lượng quá mỏng nên làm không xuể. Rễ cây mắm nhú trên mặt đất, nếu bị xắn đứt sẽ làm ảnh hưởng rất lớn đến quá trình sinh trưởng của rừng phòng hộ xung yếu ven biển”.

Theo lãnh đạo Hạt Kiểm lâm huyện Vĩnh Châu (Sóc Trăng), tình trạng vào rừng phòng hộ “săn” sâm đất đã xuất hiện nhiều tháng nay.

Ông Phạm Hoàng Bê - phó chủ tịch UBND tỉnh Bạc Liêu - đã ký công văn gửi Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn và UBND các huyện, thị xã đề nghị lực lượng kiểm lâm cơ động tăng cường công tác kiểm tra phòng chống phá rừng đồng thời tổ chức nghiên cứu, bảo tồn và phát triển con sâm đất ở vùng rừng ngập mặn ven biển để bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên lâu bền...

Tuy nhiên, nhiều người vẫn tỏ ra băn khoăn với những “biện pháp mạnh” vì nếu không tạo được công ăn việc làm cho những cư dân nghèo ở ven rừng thì khó có thể ngăn chặn được việc bới rừng tìm sâm vì hiện nay con sâm đất chính là “cần câu cơm” của nhiều bà con mình.

Một cán bộ kiểm lâm ở Sóc Trăng thở dài: “Những bà con khai thác sâm đất trái phép đều quá nghèo, nếu bắt được để thu giữ tang vật, ra quyết định xử phạt hành chính họ cũng không có tiền nộp phạt. Giao cho địa phương tuyên truyền, giáo dục nhưng khó khăn quá thì bà con lại vào rừng tìm sâm”.