Phóng to

Thạc sĩ sinh học Bùi Hữu Mạnh

Kỳ 1: Tuổi 70 và đôi chân vạn dặm Kỳ 2: Người trình làng sinh vật rừng VN Kỳ 3: “Thổ dân” Đồng Tháp Mười Kỳ 4: Người đạp xích lô trở thành tiến sĩ

Mới ngoài 30 nhưng anh đã có hàng chục năm lang thang khắp các khu rừng VN để sưu tầm, đặt tên và tạo “thương hiệu” cho các loài bướm Việt.

Lên rừng làm “vệ sĩ bướm”

Từ nhỏ, Mạnh đã yêu thích tìm hiểu về các loại côn trùng và sưu tầm cho riêng mình một bộ sưu tập hình ảnh về các loài bướm lạ để “xem chơi”. Nhưng khi vào học khoa sinh, Trường ĐH Khoa học tự nhiên TP.HCM, cố công tìm hiểu sâu về bướm thì anh lại ngỡ ngàng khi thấy ngành khoa học nghiên cứu về loài bướm hầu như chưa có gì, tất cả chủ yếu chỉ dựa vào các tài liệu cũ đã có cách đó vài thập kỷ của ngành nông lâm. Cũng không có nhà khoa học nào hướng dẫn chuyên sâu cho sinh viên trong lĩnh vực bướm, nên khi làm luận văn tốt nghiệp, chàng sinh viên mê bươm bướm lại chọn đề tài về... cá!

Năm 1998, đang là giảng viên khoa sinh học của Trường ĐH Khoa học tự nhiên TP.HCM, giảng viên trẻ Bùi Hữu Mạnh đột ngột xin chuyển công tác, chia tay gia đình, balô khăn gói “bỏ phố lên rừng” để làm nhân viên ở phòng kỹ thuật của vườn quốc gia Cát Tiên.

Nguyên nhân khiến nhà khoa học trẻ này phải bỏ tất cả những công việc đang nghiên cứu dở dang ở TP, những cơ hội đi học tập ở nước ngoài để lên rừng ở cũng lại càng làm cho mọi người bất ngờ hơn. Đó chỉ vì không hiểu lý do gì mà thời điểm ấy bươm bướm bỗng dưng trở nên đắt giá. Một số nơi trong nước rộ lên phong trào bắt bướm bán cho khách nước ngoài.

Theo thạc sĩ Bùi Hữu Mạnh, bướm ở VN ước tính hiện có đến khoảng trên 1.000 loài, trong đó có nhiều loài rất hiếm trên thế giới, có giá trị rất quan trọng trong việc nghiên cứu khoa học, nghệ thuật cũng như đóng góp cho cảnh quan môi trường, kể cả giá trị kinh tế. Có những con lên đến cả ngàn USD là chuyện bình thường.

Phóng to

Thạc sĩ Bùi Hữu Mạnh: "Bướm bay thì mình cũng bay theo bướm"

Nhưng nhiều người không hiểu hết giá trị, đổ xô đi bắt bướm, vào cả các khu vườn quốc gia săn lùng chỉ để bắt bướm bán lại với giá một vài chục ngàn đồng con. “Cứ nhìn bướm bị người ta thi nhau bắt để kinh doanh một cách vô tội vạ mà tôi mất ăn mất ngủ, như mất đi tài sản quí giá của chính mình vậy. Tôi quyết định lên rừng để làm cái gì đó bảo vệ bướm” - anh Mạnh nhớ lại.

Vườn quốc gia Cát Tiên là nơi tập trung các chủng loại bướm thuộc hàng đa dạng nhất nước với khoảng trên 450 loài. Do vậy, làm việc ở đây anh Mạnh có điều kiện, thời gian tập trung tìm hiểu, nghiên cứu về các loài bướm. Qua đó có thể sưu tầm, công bố thêm về các loài mới, có giá trị khoa học để nhằm xây dựng “thương hiệu” cho các loài bướm VN trên thế giới.

Đồng thời vai trò của một nhân viên ở vườn quốc gia có chức năng quản lý, bảo vệ rừng cũng sẽ giúp anh đưa ra những ý tưởng, công việc để ngăn chặn tình trạng “săn bắt” bướm. Vừa đảm nhận công việc chuyên môn của một nhân viên kỹ thuật vườn quốc gia, anh vừa thực hiện những dự định ấp ủ của mình. Bất kể đêm ngày, lúc nào có thời gian là anh lại một mình lang thang khắp rừng tìm hiểu về bướm, dựng lều ở cùng với bướm, canh không cho ai vào rừng bắt bướm.

Đến đầu năm 2000, vườn quốc gia Cát Tiên chính thức triển khai chương trình điều tra về các chủng loại bướm. Nhóm nghiên cứu VN do thạc sĩ Bùi Hữu Mạnh chủ trì cùng chuyên gia Nga phối hợp thực hiện.

Sau hai năm triển khai, cùng với các chuyên gia nước ngoài, nhà khoa học trẻ Bùi Hữu Mạnh đã gây tiếng vang lớn trong giới khoa học trong và ngoài nước khi góp phần vào công trình thống kê, công bố chính thức trên 450 loài bướm VN, trong đó phát hiện thêm 20 loài mới ở VN và có nhiều chủng loại thuộc dạng quí hiếm trên thế giới.

Luận văn cao học “Phân loại bướm họ Nymphalidae tại khu vực Bình Châu, Phước Bửu” của Bùi Hữu Mạnh và nhiều báo cáo khoa học về bướm của anh đang được xem là những tài liệu khoa học độc đáo, hiếm hoi được dùng để nghiên cứu ở nhiều trường, trung tâm nghiên cứu sinh học trong cả nước.

Phóng to

Thạc sĩ Mạnh (ngồi giữa đeo kính) đang hướng dẫn các nhà khoa học trong một chuyến đi thực địa

Thương hiệu cho bướm Việt

Giữa năm 2003, mọi người lại bất ngờ khi thạc sĩ Bùi Hữu Mạnh đột ngột quyết định chia tay với vườn quốc gia Cát Tiên để tiếp tục khăn gói... lang thang khắp các khu rừng, công viên quốc gia VN như Cúc Phương, Bạch Mã, U Minh Thượng, Tam Đảo... Hỏi về quyết định “hổng giống ai” của anh, Mạnh chỉ nói đơn giản: “Bướm thì bay khắp mọi nơi nên mình cũng không thể nào dừng chân một chỗ được. Bướm bay thì mình cũng phải “bay” theo bướm chứ!”.

Sở hữu trong tay bộ sưu tập độc quyền với trên 200 loài gồm hơn 3.000 hình ảnh về các loài bướm độc đáo nhất ở VN, thạc sĩ Bùi Hữu Mạnh đang xây dựng một website sinh học về bướm VN đầu tiên ở VN. “Tôi sẽ đưa những hình ảnh độc đáo, lý thú nhất mà mình đã nghiên cứu được về các loài bướm đẹp, lạ ở VN để giới thiệu với thế giới.

Thông qua những hình ảnh này, tôi hi vọng không chỉ các nhà khoa học mà mời mọi người cùng bước vào thế giới bướm Việt, đồng thời xây dựng thương hiệu cho bướm không chỉ trên lĩnh vực khoa học mà còn ở lĩnh vực nghệ thuật nữa”.

Tất cả thời gian dành cho công việc đi khắp nơi nghiên cứu về bướm, sau lưng nhà khoa học trẻ đầy nhiệt huyết này là một lần mái ấm gia đình đổ vỡ. “Nhà bướm học” này lâu lâu lại từ rừng trở về sống lặng lẽ một mình trong căn hộ nhỏ ở quận Bình Thạnh, TP.HCM. Căn nhà bề bộn những bộ sưu tầm, hình ảnh về bướm. Anh bảo: “Tôi cô đơn hay sống khổ mấy cũng được nhưng bắt tôi xa những cánh bướm là điều không thể”.

________________________

Ông là một nhà toán học VN nổi tiếng trong giới toán học thế giới. Nhưng ít ai biết để đi trên con đường khoa học, để giữ được nhiệt huyết luôn trong trái tim, ông đã trải qua bao nhiêu thăng trầm, chông gai…

Nhưng ông vẫn say mê, chính niềm say mê toán học và say mê với cuộc sống đã giúp ông vượt qua được tất cả những đắng cay, buồn bã.

Kỳ tới: Người cháu của tổng đốc Hoàng Diệu