Phóng to

Vỉa hè đường Nguyễn Đình Chiểu (Q.3, TP.HCM) được trồng cây xanh giúp thoát nước mưa nhiều hơn - Ảnh: Thuận Thắng

Tình trạng ngập lụt tại TP.HCM là vô cùng trầm trọng với hơn 1,8 triệu người và hơn 34km² diện tích đô thị bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, tới nay giải pháp vẫn chủ yếu dựa vào việc xây dựng đê bao như đề xuất trong quy hoạch thủy lợi chống ngập mới đây của TP. Sau mười năm tiêu tốn hơn 1 tỉ USD vào các dự án thoát nước, chúng ta cần nhìn lại bản chất vấn đề.

Chú trọng hơn vào quy hoạch đô thị

Một loạt nghiên cứu gần đây cho thấy chính quá trình phát triển đô thị với nhiều sai lầm gây ngập lụt hơn là biến đổi của mực nước biển và sông. Trong gần 30 năm qua, mực nước tối đa tại Vũng Tàu không thay đổi, tại Biên Hòa tăng ít nhưng tại Phú An, ngay trung tâm TP và các trạm khác nằm sâu trong nội địa tăng rất nhanh. Mực nước tại Phú An chỉ bắt đầu tăng đột biến từ những năm đầu thập niên 1990, trùng với thời kỳ phát triển đô thị mạnh mẽ của TP.

Sống chung với nước TP Rotterdam (Hà Lan) đối phó với nguy cơ ngập lụt bằng chương trình “Sống chung với nước”, trong đó đặt mục tiêu gia tăng khả năng chứa nước tại chỗ trong nội ô thêm 240.000m3 thông qua những thay đổi nhỏ trong thiết kế hạ tầng và công trình.

Cũng từ thời điểm đó tới nay, diện tích bêtông hóa bề mặt của TP tăng gấp 4 lần, thu hẹp diện tích chứa nước, giảm đáng kể khả năng thấm tự nhiên vào lòng đất, hạ thấp mực nước ngầm, gây lún trầm trọng và làm TP trở nên rủi ro hơn trước mưa lũ.

Hơn nữa, việc bêtông hóa một diện tích lớn làm tăng nhiệt độ bề mặt đô thị. Con số ghi nhận được rất đáng quan ngại: nhiệt độ bề mặt tối đa tăng từ 39,8 độ C năm 1989 lên 48,4 độ C năm 2006. Chính sự gia tăng nhiệt độ này tác động vào khí hậu khu vực TP và góp phần gây ra những cơn mưa lớn và kéo dài hơn bao giờ hết.

Giải pháp cho vấn đề không phải là dừng phát triển đô thị mà là phát triển với hình thức tốt hơn. Chúng ta có thể học những gì mà thế giới đã làm nửa thế kỷ nay: khuyến khích nhà chung cư thay nhà phố vốn đang kín đặc TP, quy định tỉ lệ diện tích không bêtông hóa tối thiểu trong mọi lô đất, xây dựng các công trình công cộng đa chức năng có khả năng chứa nước mưa khi vượt quá năng lực của hệ thống như công viên, sân chơi, quảng trường, chuyển các mảng xanh còn lại dọc bờ sông Sài Gòn như tại bán đảo Thanh Đa thành công viên và hồ chứa, hạn chế cho phép xây dựng trong vùng trũng và quy định các dự án chiếm cứ khu vực thoát và chứa nước như tại Nhà Bè và quận 7 cần phải xây dựng hồ chứa tại chỗ và/hoặc chia sẻ kinh phí nâng cấp hệ thống thoát nước của TP.

Cần giải pháp tổng hợp

Bản thân cách thức thiết kế hệ thống thoát nước cũ kỹ của chúng ta cũng góp phần gây ngập. 75% các vị trí ngập trong TP có cao độ trên 2,5m, tức là những điểm này ngập hoàn toàn do cách thiết kế hệ thống thoát nước cục bộ và toàn TP.

Quản lý cao độ xây dựng để tạo ra một độ dốc địa hình nhân tạo, công việc quan trọng số 1 của TP với tư cách nhà quản lý đô thị, được thực hiện vô cùng kém cỏi thời gian qua, dẫn tới cuộc chạy đua tôn nền giữa nhà, đường và hẻm.

Bản thân hệ thống thoát nước mưa được tổ chức theo mô hình cũ là gom nước bằng cống ngầm và đưa tới hạ lưu để xả. Cách thức này dẫn đến những khu vực không may mắn như quận 6 bị ngập do nằm trong khu vực xả nước của TP.

Phương pháp thoát nước hiện đại đề cao khả năng chứa nước và thoát nước tại chỗ thông qua hồ chứa và thẩm thấu xuống lòng đất ngay chính tại từng khu vực. Giải pháp này có thể giảm 20-40% lượng nước chảy trên bề mặt tùy theo thiết kế và lượng mưa.

Trước viễn cảnh nước biển dâng cao, giải pháp chống ngập vẫn cần xây dựng các công trình như đê, trạm bơm dọc bờ sông và đập ngăn triều. Tuy nhiên, chỉ dựa vào những công trình này sẽ không giải quyết triệt để vấn đề ngập lụt: đê sẽ làm nền đất đô thị tiếp tục lún và những vùng trũng tiếp tục ngập nếu hệ thống thoát nước không thay đổi.

Vấn đề ngập lụt ở TP.HCM quá phức tạp để chỉ dựa vào một vài dự án tốn hàng chục ngàn tỉ đồng, nhất là khi những dự án đó vẫn dựa trên những số liệu cũ, chưa tính đến biến đổi khí hậu và có thể đẩy rủi ro ngập cho các địa phương lân cận. Chúng ta cần một giải pháp tổng hợp và rất nhiều những thay đổi nhỏ ở mỗi lô đất, mỗi khu phố và trong ý thức mỗi người dân TP.

__________

Tin bài liên quan:

Bài 1: “Điểm mặt” những vùng ngập Bài 2: Ngập do đâu? Trời hay người?“Toa thuốc” nào cho “bệnh” ngập?