Ở Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), VN vẫn chưa phải là thành viên Hiệp định mua sắm của chính phủ. Cũng có những điều khoản liên quan mở cửa đến doanh nghiệp nhà nước nhưng đó không phải cam kết có tính chuyên biệt và mạnh mẽ như TPP. Ai cũng hiểu mở cửa minh bạch hóa mua sắm chính phủ là tốt cho chính phủ trong việc sử dụng tiền thuế của nhân dân đóng. Tuy nhiên, không phải nước nào cũng muốn tham gia vấn đề mua sắm chính phủ ngay, đây luôn là vấn đề nhạy cảm. Theo ông Võ Trí Thành - phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương, vấn đề hội nhập trong TPP hay các hiệp định mà VN đang tham gia đàm phán là cơ hội mở cửa rất lớn cho chương trình tái cấu trúc kinh tế và doanh nghiệp nhà nước. Tuy nhiên, sự sẵn sàng của doanh nghiệp nhà nước tham gia quá trình này còn “quá thận trọng, chưa chịu mở cửa”.

Trong một hội thảo gần đây về TPP, khi đề cập đến doanh nghiệp nhà nước, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan đã nhận xét: công cuộc cải cách doanh nghiệp nhà nước của VN vẫn rất chậm chạp, thậm chí lôi thôi, mù mờ! Bà Lan ví von VN đã lỡ một chuyến đò để thực hiện cải cách doanh nghiệp nhà nước với WTO để có sự minh bạch nhằm cải thiện môi trường kinh doanh. Bây giờ với TPP, VN chấp nhận phải đánh đổi, tìm kiếm một cơ hội mới thúc đẩy quá trình minh bạch, công bằng cho các thành phần kinh tế.

Ông John Ditty, chủ tịch kiêm tổng giám đốc KPMG, nói doanh nghiệp nhà nước có hai loại. Một dạng đứng trước áp lực cạnh tranh, quan tâm đến hiệu quả và mong muốn được đổi mới. Dạng còn lại là doanh nghiệp độc quyền. Nhiều doanh nghiệp nhà nước theo thời gian đã trở nên thành công nhờ cổ phần hóa như Bảo Việt hay Vinamilk, vì vậy thách thức hiện nay của Chính phủ phải đổi mới những doanh nghiệp độc quyền, bởi nếu không có áp lực của Chính phủ thì việc đổi mới từ những doanh nghiệp mang tính độc quyền là khó xảy ra.

Gần đây, động thái tích cực của Nhà nước trong việc giảm dần tỉ lệ cổ phần sở hữu tại các doanh nghiệp lớn được nhiều nhà đầu tư nước ngoài chờ đợi. Tuy nhiên, không ít doanh nghiệp nhà nước vẫn đang lấn cấn trước áp lực cạnh tranh, chưa sẵn sàng thay đổi chiến lược hoặc muốn bảo vệ vị thế độc quyền.

VN đang gần đi đến đích của TPP, nếu những quy định, tiêu chuẩn mang tính quốc tế đối với thành phần kinh tế nhà nước trong khuôn khổ TPP được thông qua, áp lực lên quá trình tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước sẽ bài bản hơn, hiệu quả hơn. Tất nhiên, cam kết đến đâu còn tùy thuộc kết quả đàm phán cuối cùng nhưng nhìn tổng thể, nó sẽ tạo lực tương tác qua lại đồng điệu và tích cực.