Phóng to

Jason Gibbs (giữa) tập hút thuốc lào bằng điếu cày trong một lần thâm nhập thực tế ở VN

TT - “Âm nhạc và dân tộc tính ở VN trước và sau thuộc địa”, “Hát nói - thể loại ca khúc VN đầu tiên”, “Tản Đà: nhà thơ hiện đại đầu tiên của VN”, đó là ba trong số những công trình mới nhất của Jason Gibbs - một nhạc sĩ sáng tác, nghệ sĩ biểu diễn bassoon và nhà nghiên cứu âm nhạc người Mỹ, hiện làm việc tại Thư viện công cộng San Francisco .

Jason Gibbs đặt chân đến VN lần đầu tiên năm 1993 và đến nay hầu như năm nào ông cũng tới để khảo cứu về ca khúc VN cũng như ảnh hưởng của phương Tây trong nhạc Việt. Ông có nhiều bài viết và thuyết trình tại các hội thảo nhạc dân tộc quốc tế cũng như ấn hành trên những tạp chí văn hóa cả bằng tiếng Anh lẫn tiếng Việt.

Có nhà nghiên cứu đã đánh giá “Jason Gibbs là người có những khảo cứu và tư liệu đầy đủ nhất về nhạc VN từ thời tiền chiến đến nay”. Ngoài khả năng nói, đọc, viết, hiểu tiếng Việt rất tinh tế, với một tâm hồn phong phú, ông chuyển dịch sang tiếng Anh rất tài tình những bài thơ Tản Đà, thơ và nhạc tiền chiến VN...

Jason sinh tại bang Tennessee, lớn lên và đi học phổ thông ở bang Virginia trong thời kỳ chiến tranh VN, sau đó học âm nhạc, chuyên ngành sáng tác ở Đại học William & Mary. Tốt nghiệp, Gibbs học tiếp về sáng tác và âm nhạc dân tộc rồi lấy được học vị tiến sĩ về lý thuyết âm nhạc và sáng tác ở Đại học Pittsburgh. Gần 20 năm hoạt động âm nhạc, Gibbs đã có trong tay một bộ sưu tập phong phú: 33 tác phẩm âm nhạc cho bộ hơi, tiểu phẩm cho piano và concerto cho violon và dàn nhạc, 42 buổi trình diễn kèn bassoon, 21 tác phẩm ghi âm - phát hành và hơn 20 bài viết, bài thuyết trình khảo cứu âm nhạc...

Tại sao lại gắn bó với VN? Gibbs kể rằng khi ở Mỹ, sau nhiều lần đến ăn tại các nhà hàng VN và được nghe nhạc Việt tại những nơi ấy, ông thấy là lạ, muốn tìm hiểu. Và khi có ý định đến thăm đất nước xa xôi này, Gibbs đã nhờ một phụ nữ VN dạy cho ông tiếng Việt.

Sau năm tháng “trang bị” được khoảng vài trăm từ, ít vốn ngữ pháp và những câu hội thoại thông thường, Gibbs đến VN ngay trong thời kỳ đầu VN mới mở cửa. Nói về sở thích và cũng là chuyên môn của mình, Gibbs cho biết ông rất thích các dòng nhạc truyền thống của VN, song ông thú nhận chắc ông còn phải ở VN lâu, phải học ngâm thơ hoặc một loại đàn dân tộc nữa thì mới có thể hiểu và cảm nhận được sâu hơn những dòng nhạc dân ca, nhạc cung đình Huế hoặc cải lương Nam bộ.

Trong bước khởi sự nghiên cứu âm nhạc VN, Gibbs đã bỏ ra sáu tháng trong năm 1995 đến nhiều địa phương từ Nam ra Bắc, tìm tòi các nguồn tài liệu, gặp gỡ nhiều nhạc sĩ lớn tuổi có sáng tác nhạc từ những năm 1930 - 1940, thời kỳ nhạc cải cách và nhạc tiền chiến.

Sau đó, Gibbs còn gặp gỡ hoặc liên lạc với nhiều người trong giới âm nhạc am hiểu dòng nhạc này ở Hoa Kỳ, Canada, Pháp, Úc...

Để tạo sức sống cho các công trình nghiên cứu của mình, Gibbs đã có nhiều buổi thuyết trình về truyền thống và cải cách trong âm nhạc VN trước năm 1945, về âm nhạc của các nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát và Dương Thiệu Tước,

Sắp tới đây Gibbs sẽ có một chuyên đề nữa tại International association for the study of popular music - Hội Quốc tế nghiên cứu về nhạc phổ thông, trình bày về vai trò đặc biệt của nhịp điệu bolero trong âm nhạc VN, từ nhạc cải cách, nhạc tiền chiến cho mãi đến sau này, trước khi xuất hiện nhạc trẻ.

Gibbs nhắc đến một kỷ niệm sâu sắc là trong lần đầu đến VN, do vốn liếng tiếng Việt còn khiêm tốn, ông đã phải dùng cuốn sổ tay để “bút đàm” làm quen với một cô gái Việt xinh đẹp. Khi về Mỹ, với sự giúp đỡ của những người bạn VN, hai người tiếp tục trao đổi thư từ để rồi cuối cùng họ đã trở nên vợ chồng...