Phóng to

Ảnh: Trần Tiến Dũng

TT - Đúng hẹn để nhận bài cho báo tết, tôi gọi điện thoại đến nhà truyền thống quận Gò Vấp (TP.HCM) xin gặp nhà văn Sơn Nam. Bên kia đầu dây, ông trả lời ngắn gọn: “Cho hẹn lại sáng mai nghen, sáng nay mắc ra báo Công An mượn tiền xài, hiện giờ trong túi chỉ còn mấy chục đồng”.Tôi nói: “Vậy thì tía ở đó đợi con vào chở tía đi”.

Khi ngồi sau lưng tôi trên chiếc Honda, ông nói: “Sáng nay có mấy cô ký giả trẻ đến hạch hỏi mấy tiếng đồng hồ, trả lời muốn khan cổ họng mà chẳng có đồng xu. Nhưng kể ra cũng tội nghiệp tụi nó, sinh viên từ miền Tây mới ra trường, đang thử việc, không có bài hay thì chủ báo không ký hợp đồng nên ráng giúp tụi nó“.

Phỏng vấn, kể chuyện là phải trả tiền, gần như đó là nguyên tắc của ông - một người cả đời chỉ sống bằng nghề viết - bởi những tư liệu mà ông có được ông cũng phải tốn tiền. Ông kể ngày xưa, ngay từ khi ông viết Lịch sử khẩn hoang miền Nam, sở dĩ ông có nhiều tư liệu quí là vì mỗi khi vào thư viện ông đều tặng phong bì cho thủ thư nên họ rất nhiệt tình.

Lý giải về sự sòng phẳng ấy, ông nói rằng mình viết bài đăng báo được lãnh nhuận bút thì không lý do gì bắt người khác phải cung phụng mình.

Cả một đời gắn bó với văn chương, ông đã tự mình làm nên một Sơn Nam cho nền văn học. Bây giờ, khi ông ngồi sau lưng tôi đi đến một tòa báo để mượn tiền xài, tôi chợt ngậm ngùi nhận ra ông thiếu nhiều thứ so với một thường dân: cả đời không biết chạy xe dù là xe đạp, tròn 50 năm qua sống trên đất Sài Gòn ông chỉ biết đi bộ, đi xe buýt, xích lô và xe ôm; không có nơi tiếp khách dù là khách của ông ngày nào cũng có; không có điện thoại, dù là điện thoại bàn.

Cho đến bây giờ ông vẫn viết bằng tay hoặc dùng chiếc máy chữ mini mà tuổi thọ của nó cũng xấp xỉ tuổi nghề của ông.

Mỗi sáng, lúc 7g30, ông lên xe ôm từ Bình Thạnh ra Gò Vấp cũng giống như người ta đi đến cơ quan. Ở đó có một cô nhân viên thư viện chuyên làm công việc sửa bản thảo những bài viết của ông, bởi do tuổi cao, mắt mờ, tay run nên ông hay gõ sai nốt chữ. Ai muốn gặp ông qua điện thoại thì cứ gọi vào số máy của nhà truyền thống, nhân viên ở đây rất vui vẻ hỏi người gọi tên gì để chạy ra sân báo cho ông. Ở đây, ngoài những biên tập viên của các cơ quan báo chí tìm đến ông đặt bài, nhận bài, trả nhuận bút, còn có những sinh viên báo chí, du lịch, ngữ văn, nghiên cứu sinh đang làm luận án tiến sĩ cũng tìm đến ông như để tra cứu một quyển từ điển sống, một kho địa chí văn hóa Sài Gòn và đồng bằng Nam bộ.

Hồi tòa soạn báo Văn Nghệ TP còn ở đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa, mỗi sáng ông từ nhà tới đó ngồi uống cà phê trong căng tin đến 9 giờ, đó là khoảng thời gian ông tiếp khách. Hay nói đúng hơn đó là văn phòng giao dịch của ông để giao và nhận bài cho các cơ quan báo chí trong nước và cả nước ngoài.

Khi báo Văn Nghệ dời đi, văn phòng giao dịch của ông dời về quán cà phê trong khuôn viên nhà truyền thống quận Gò Vấp gần chục năm nay.

Đến tòa soạn báo Công An, ông có vẻ thất vọng khi biết anh Trần Tử Văn đi vắng. Ra trước sân, ông trầm ngâm đứng lặng. Tôi hỏi ông cần khoảng bao nhiêu, ông nói khẽ: “Càng nhiều càng tốt, mấy đứa nhỏ đang gặp khó khăn chứ bản thân tôi thì hề hấn gì”.

Tôi đang nghĩ đến số nhuận bút bên Thời báo Kinh Tế Sài Gòn, nhưng khi nghe ông nói “mấy đứa nhỏ đang gặp khó khăn” thì tôi biết ngay rằng nhuận bút của một vài bài báo sẽ chẳng có nghĩa lý chi, phận mình mới chân ướt chân ráo lên Sài Gòn, cái nhà còn chưa có ở...

Trong lúc đầu óc tôi đang bối rối thì ông già giục đi. Tôi hỏi đi đâu, ông bảo sang Hãng phim Giải Phóng. Đi dọc đường, ông nói rằng ở bên đó ông còn mấy ngàn đôla nhưng không biết đã về tới bên này chưa hay là còn bên Mỹ. Tôi chở ông đi như sự cầu may.

Nhưng thật bất ngờ, khi vừa dừng trước cổng thì anh Trần Khải Hoàng, phụ trách tài vụ, vừa dắt xe ra, gặp ông, anh mừng rỡ: “Trời ơi, tía! Vô đây con gửi tiền, con đợi tía mấy ngày nay!”.

Anh Hoàng cho biết một đạo diễn người Mỹ gốc Việt đã chuyển thể truyện ngắn "Mùa len trâu" của ông thành phim truyện nhựa, tạm thời họ ứng trước cho ông một số tiền, số còn lại sẽ trả sau khi phim phát hành hai tháng. Anh Hoàng nhờ tôi chuyển chứng từ cho anh Phạm Sĩ Sáu ở Nhà xuất bản Trẻ, bởi về mặt thủ tục, số tiền này phải trả cho nhà xuất bản vì bên ấy đã mua đứt bản quyền của nhà văn Sơn Nam.

Trên đường đi, ông Sơn Nam tỏ ra phấn chấn: “Thằng xuất bản Trẻ này chơi ngon, bản quyền tôi đã bán cho nó rồi, vậy mà số tiền này nó vẫn để cho tôi hưởng trọn, không lấy tiền cò mặc dù hợp đồng do nó ký“.

Như ngẫm nghĩ điều gì một lúc rồi ông nói: “Tôi còn mấy chuyện hay lắm nhưng về già mới viết được”. Nghe ông nói thế, tôi bật cười. Nhưng rồi tôi bỗng giật mình chợt nghĩ: ông có lẩm cẩm rồi chăng? Gần 80 tuổi rồi mà ông còn nghĩ “về già mới viết”.