Phóng to

Thói quen “cà” thẻ khi mua sắm vẫn còn xa lạ đối với nhiều người - Ảnh: Thanh Đạm

Nguyên nhân của tình trạng trên không chỉ xuất phát từ người dùng thẻ mà còn do ngân hàng (NH) phát hành thẻ thiếu quảng bá, hướng dẫn.

Chỉ để rút tiền

307.000 tỉ đồng Đó là số tiền rút ra từ máy ATM trong năm 2009 - theo số liệu của Hội Thẻ. Trong khi thanh toán không dùng tiền mặt (chuyển khoản, thanh toán qua hệ thống POS...) chiếm chưa đến 1%, tương đương khoảng 3.000 tỉ đồng. Trong khi đó số máy POS đã lắp đặt trên cả nước nhiều gấp 3,6 lần máy ATM.

Ông Lê Huỳnh Hà, trưởng phòng thẻ NH Ngoại thương chi nhánh TP.HCM, cho biết chỉ tính riêng chi nhánh TP.HCM doanh số rút tiền mặt tại ATM đã là 1.200 tỉ đồng/tháng. Tính chung trên toàn hệ thống ATM của Vietcombank, doanh số rút tiền hằng tháng lên tới 7.583 tỉ đồng.

Tại NH Đông Á, doanh số rút tiền trung bình mỗi tháng là 4.500 tỉ đồng. Bà Lý Thị Ngọc, giám đốc trung tâm thẻ NH Đông Á, cho biết dù được chi trả lương qua tài khoản nhưng ngay sau đó nhiều chủ thẻ lại đến máy ATM để rút tiền thay vì dùng thẻ để thanh toán khi mua hàng hóa, dịch vụ.

Theo thống kê của trung tâm thẻ, trung bình hằng tháng trên toàn hệ thống Đông Á có đến 4,5 triệu giao dịch rút tiền, trong khi số người dùng thẻ để thanh toán hàng hóa, dịch vụ không đáng kể.

Theo các NH, thẻ thực chất là một tài khoản có thể thanh toán tại hầu hết các siêu thị lớn, nhà hàng, khách sạn... nhưng phần lớn người dùng chỉ nghĩ thẻ là công cụ để rút tiền. Như vậy, thay vì dùng chính thẻ để thanh toán tại các máy POS, họ lại mất công đến máy ATM làm thao tác rút tiền.

Máy ATM bị sự cố, họ đem chứng minh nhân dân đến NH ký giấy rút tiền. Trong khi bằng chính chiếc thẻ trong tay họ có thể vào siêu thị, trung tâm thương mại... mua sắm rồi ra quầy thu ngân “cà” thẻ. Thậm chí, trên máy ATM NH cũng thiết kế rất nhiều sản phẩm như trả tiền điện, nước, điện thoại, mua thẻ cào... nhưng vẫn rất ít người biết đến sản phẩm này.

Bỏ rơi... máy cà thẻ

Ngân hàng phải “lụy” cửa hàng Theo các NH, dù muốn phát triển nhanh việc thanh toán không dùng tiền mặt nhưng vẫn gặp nhiều khó khăn vì thiếu sự hậu thuẫn từ phía các cơ quan quản lý. Khó khăn nhất là việc phát triển hệ thống chấp nhận thẻ. Hầu hết các cửa hàng, khu mua sắm đều không muốn lắp đặt máy POS vì không muốn phải chia sẻ lợi nhuận với NH, không muốn bị kiểm soát doanh số... Để lắp đặt NH phải năn nỉ, thậm chí trả tiền hằng tháng cho cửa hàng. Ở thế yếu hơn nên NH khó dùng các biện pháp chế tài, cắt hợp đồng khi phát hiện cửa hàng, trung tâm thương mại... thu phí khách hàng.

Theo số liệu của Hội Thẻ, trên cả nước có 36.000 POS đặt tại các trung tâm thương mại, siêu thị, khách sạn, nhà hàng, cửa hàng mua sắm có đông khách... Bà Nguyễn Thị Thanh Hằng, phó chủ tịch Hội Thẻ, ước tính hệ thống thanh toán trên “ngốn” hơn 250 tỉ đồng của các NH (trung bình 400 USD/máy) nhưng vẫn chưa đem lại hiệu quả như mong muốn. Thậm chí tại nhiều điểm thanh toán, việc lắp đặt máy POS chỉ... để cho có.

Câu chuyện người dùng thẻ chuộng ATM bỏ rơi POS, theo các NH, là câu chuyện dài nhiều tập có nguyên nhân từ người sử dụng, NH và điểm chấp nhận thẻ.

Theo ông Lê Trí Thông, phó tổng giám đốc NH Đông Á, có nhiều lý do người dùng thẻ chuộng ATM hơn POS, trong đó chủ yếu là do thói quen thanh toán bằng tiền mặt. Do đó dù biết có thể thanh toán bằng thẻ thì người dân vẫn rút tiền trước cho chắc ăn rồi mới mua sắm.

Thêm vào đó, máy POS chỉ lắp đặt tại các cửa hàng, trung tâm mua sắm trong khi dùng tiền mặt có thể mua sắm tại bất kỳ đâu. Tuy nhiên chủ thẻ ngại nhất là bị các điểm chấp nhận thẻ thu phí.

Theo ông Thông, việc thu phí của người sử dụng thẻ là sai quy định trong hợp đồng đã ký với NH cũng như thông lệ của tổ chức thẻ quốc tế. Trong hợp đồng bao giờ NH cũng quy định rõ điểm chấp nhận thẻ... phải trả phí cho NH. Mức phí với thẻ ghi nợ nội địa (ATM) khá thấp, chỉ khoảng 1% trên doanh số thanh toán bằng thẻ.

Với thẻ tín dụng quốc tế, mức phí 2-3% tùy loại thẻ. Mức phí này được hiểu là phí phải trả cho tổ chức thẻ quốc tế, phí đầu tư, lắp đặt đường truyền cũng như rủi ro mà những điểm thanh toán này không phải chịu như thanh toán bằng tiền mặt: tiền giả, rách... Tuy nhiên hiện nay nhiều điểm chấp nhận thẻ, chủ yếu là các cửa hàng điện máy, điện thoại... vẫn thu phí của khách hàng. Từ đó dẫn đến khách hàng có tâm lý e ngại phải trả giá cao hơn khi thanh toán bằng thẻ.

Thiếu quảng bá sản phẩm

Tuy nhiên các NH cũng thừa nhận có phần lỗi ở NH do quá chú trọng đến khâu phát hành mà chưa có chiến dịch quảng bá dài hơi đến người sử dụng thẻ. Thống kê của Vietcombank chi nhánh TP.HCM cho thấy doanh số thanh toán bằng thẻ Vietcombank Connect-24 đã tăng từ 1% so với rút tiền mặt lên 6% trong đợt khuyến mãi tặng 3% giá trị hóa đơn trên 500.000 đồng khi thanh toán bằng thẻ từ 1-1 đến 31-3... Nhưng theo ông Hà, khi không còn khuyến mãi chưa chắc NH duy trì được tỉ lệ thanh toán này.

Ông Trần Quang Thoại - giám đốc trung tâm thẻ Ngân hàng Quốc Tế (VIB) - thừa nhận NH chưa chú trọng đúng mức dịch vụ, thông tin sản phẩm đến người sử dụng chưa đủ dẫn đến nhiều khách hàng biết có tiện ích này nhưng ngại vì sợ rủi ro, không quen “cà” thẻ, ký hóa đơn, sợ POS hỏng hóc, sợ phải chờ đợi lâu, sợ mất phí...

Trong khi thực tế thanh toán qua POS rất an toàn, nhanh chóng vì tại mỗi siêu thị đều được trang bị rất nhiều POS nên không sợ bị hỏng. Hiện nhiều siêu thị đều có bố trí nhân viên chuyên phụ trách “cà” thẻ, thanh toán thẻ qua POS không hề mất phí, khách hàng chỉ việc kiểm tra số tiền trên hóa đơn và ký tên.

Về phần NH cũng được nhiều khoản lợi từ việc khách hàng thanh toán bằng thẻ. Cái lợi lớn nhất, theo các NH, là giảm đầu tư cho hệ thống ATM. Theo bà Nguyễn Thị Thanh Hằng, với số tiền đầu tư một máy ATM NH có thể mua được 100-130 máy POS.

Như vậy phát triển mạnh thanh toán không dùng tiền mặt thì NH sẽ giảm bớt rất nhiều chi phí đầu tư hệ thống ATM, kéo theo đó sẽ giảm phí bảo trì, giảm đội ngũ kiểm đếm, tiếp tiền và quan trọng nhất là giảm được lượng tiền mặt tồn trong máy. Với những NH có số lượng máy ATM lớn như Agribank, Vietcombank, Đông Á...số tiền tồn trong máy lên đến hơn 1.000 tỉ đồng/NH.