Cuối năm 2017, chị Thúy, một thương nhân ở Lào Cai, cùng một anh bạn làm nông nghiệp ở Lào sang Trung Quốc tìm đối tác, ghé thăm trang trại trồng thanh long Langwan (ngay sát đường cao tốc G80, cách biên giới Việt Nam khoảng 200km) của tập đoàn nông nghiệp Quảng Tây Jinsui ở thị trấn Natong, quận Long An, thành phố Nam Ninh. 

Tại đây, chị Thúy kể đã chứng kiến những trang trại trồng thanh long rộng lớn với quy mô lên tới nghìn héc-ta, được đầu tư rất bài bản.

Những năm gần đây nhiều trang trại thanh long lớn ở Trung Quốc "mọc lên" - Ảnh: CTV

Các nhà xuất khẩu thanh long của Việt Nam nói rằng đã biết chuyện Trung Quốc đang trồng rất nhiều thanh long để cạnh tranh với Việt Nam từ năm 2013. 

Theo ông Mai Xuân Thìn - CEO Công ty TNHH sản xuất thương mại dịch vụ Rồng Đỏ, các đối tác của ông cho biết có những thương nhân Trung Quốc đầu tư những trang trại thanh long lớn đến 3.000 - 5.000ha tại nước này.

Trung Quốc là thị trường nhập khẩu 80 - 90% thanh long Việt Nam, nhưng trong thời gian qua đã phát triển loại cây này một cách rất nhanh chóng. Năm 2011, theo báo Nông thôn Nam Phương, Trung Quốc mới chỉ có 3.400ha trồng thanh long, đến nay đã gần 40.000ha và các dự báo cho thấy với đà này sẽ có thêm 34.000 - 68.000ha thời gian tới.

Sơ chế thanh long tại Trung Quốc - Ảnh: CTV

Quảng Tây là vùng trồng thanh long lớn nhất nước này với gần 15.300ha (chiếm gần 40% Trung Quốc), dự kiến đến năm 2020 diện tích sẽ tăng lên đến 18.000ha, sản lượng vượt 500.000 tấn. 

Các tỉnh kế cạnh như Quảng Đông, Quí Châu, Phước Kiến, Vân Nam cũng trồng không ít thanh long và loại trái cây này còn được mở rộng cả sang các tỉnh Trùng Khánh, Tứ Xuyên, Hồ Nam, Sơn Tây, Chiết Giang, Sơn Đông…

Theo Nông thôn Nam Phương, các vùng trồng thanh long qui mô lớn có giá ổn định, giá thu mua tại vườn hiện bình quân 6 - 8 NDT/kg (1 NDT = 3.300 đồng) và khi đến tay người tiêu dùng Bắc Kinh giá thấp nhất 21 NDT/kg. 

Cũng tờ báo này cho biết chuyện ông Lý ở Bắc Hải, Quảng Tây đang tìm thuê đất để mở rộng diện tích, hiện nay 17ha thanh long của ông mỗi mẫu (khoảng 666m²) cho doanh thu 8.000 - 15.000 NDT. 

Theo ông Lý, giá thành mỗi mẫu 12.000 - 15.000 NDT, sản lượng 500kg, giá bình quân 7 NDT/kg, năm đầu có thể thu hồi 30% vốn, đến năm thứ 3 là có lãi.

Dù vậy, sự phát triển ồ ạt thanh long không phải lúc nào cũng mang lại niềm vui cho người trồng thanh long. Vào tháng 7 năm nay, giá thanh long ở Quí Châu giảm còn 3,3 NDT/kg, theo Nhân dân nhật báo.

Trong khi Việt Nam tiếp tục là nhà xuất khẩu thanh long ruột trắng lớn nhất của Trung Quốc thì những trang trại thanh long ruột đỏ đã bắt đầu mọc lên tại các tỉnh phía đông nam Trung Quốc như Quảng Đông, Chiết Giang, Quảng Tây.

Tháng 6-2017, tại Quảng Đông, lần đầu tiên lễ hội thanh long đã được tổ chức, không phải do chính quyền sắp xếp mà là do một nông dân có tên Chen Lianghua đứng ra lo liệu. 

Chen là người đã nghiên cứu và áp dụng thành công công nghệ mới khi tạo ra ánh sáng gần giống như ánh nắng áp dụng vào trang trại thanh long của mình, và tuyên bố sản phẩm của mình "ăn đứt chất lượng thanh long nhập khẩu từ Việt Nam".

Điều đáng lo là mùa thu hoạch thanh long ruột đỏ ở Trung Quốc kéo dài từ tháng 5 đến tháng 11 hàng năm, khá giống với mùa vụ ở Việt Nam khiến sự cạnh tranh càng thêm phần khốc liệt. 

Trong cuộc đua đó, thanh long Việt Nam đã gặp bất lợi ngay từ đầu về việc giữ độ tươi ngon và chi phí vận chuyển, chưa nói đến vấn đề chất lượng và nhu cầu thực tế của thị trường Trung Quốc.

Bình Thuận được coi là thủ phủ thanh long của Việt Nam. Sau đợt rớt giá hồi cuối tháng 9 vừa qua, giá thanh long đang nhích lên. Trong ảnh là sơ chế thanh long tại một công ty và vườn thanh long cùng ở Bình Thuận - Ảnh: TRẦN MẠNH - ĐỨC TRONG

Sau khi rớt giá thê thảm, hiện nay trái thanh long ở Bình Thuận đã tăng trở lại nhưng nông dân còn rất ít hàng để bán. 

Theo khảo sát một số vựa dọc hai bên Quốc lộ 1 ở huyện Hàm Thuận Nam (Bình Thuận), mặc dù giá thu mua giao động từ 8.000 - 10.000 đồng/kg với loại xuất khẩu, nhưng đã khan hiếm hàng. 

Thời điểm này, các nhà vườn đang chặt bỏ, bán tống bán tháo lứa thanh long rớt giá vừa qua để dọn cây, chăm sóc cho lứa trái mới.

Bình Thuận có gần 30.000ha trồng thanh long với sản lượng ước đạt 600.000 tấn, trong đó gần 10.000ha đã được chứng nhận VietGAP và 262ha có chứng nhận GlobalGAP.

Thu hoạch thanh long tại một vườn ở Bình Thuận - Ảnh: ĐỨC TRONG

Cuối tháng 9 vừa qua, giá thanh long tại nơi được coi là "thủ phủ" của loại trái cây này rớt thê thảm, chỉ còn vài ba ngàn một ký, nhưng không có người mua khiến nhiều nông dân phải chặt bỏ cây sau ba tháng chăm sóc. 

Theo Sở NN&PTNT tỉnh này, do thời tiết thuận lợi nên thanh long ra lứa hoa tự nhiên gần cuối vụ chính, nông dân cũng tập trung giữ lứa này với hy vọng bán được giá cao như cùng kỳ năm trước, vốn lên đến 23.000 đồng/kg, vì thế một số người đã chong đèn sớm khiến cho sản lượng tăng đột biến.

Điều này khiến các DN trở tay không kịp kho lạnh dự trữ hết chố nên ngưng mua, vậy là giá rớt thê thảm. Tuy nhiên, giá thanh long chất lượng cao vẫn ổn định.

Ở vùng chuyên canh thanh long Chợ Gạo, Tiền Giang, không khí mua bán thanh long có vẻ trầm lắng. Nhiều vựa thanh long lớn ven tỉnh lộ 879C đi từ Chợ Gạo về Long An đang trong tình trạng đóng cửa hoặc giao dịch ít.

Giải thích nguyên nhân này, ông Trần Hữu Danh, giám đốc Công ty TNHH Long Việt, cho rằng thanh long mùa đang vào đợt cuối vụ nên ít hàng, phải 10 - 15 ngày nữa sẽ vào đợt cuối vụ nhưng sản lượng sẽ không nhiều, giá đủ chuẩn xuất khẩu hiện vẫn được mua với giá 22.000 - 25.000 đồng/kg, và vẫn phải "đỏ mắt để tìm mua".

Tại huyện Châu Thành, Long An, sau một giai đoạn giá thanh long ruột đỏ bị mua tại vườn với giá chỉ 10.000 đồng/kg, giá thanh long ruột trắng với mức giá khoảng 3.000 đồng/kg, hiện không khí mua bán tại đây cũng khá trầm lắng. 

Nhiều chủ vườn cho biết hiện nay người dân đang tập trung vào vụ chệch vào thời gian tới, sản lượng không nhiều, sẽ có giá cao hơn.

"Trang trại chúng tôi làm theo tiêu chuẩn Global GAP chuyên cung cấp hàng cho công ty xuất khẩu thanh long đi các thị trường cao cấp như Mỹ, EU nên giá cố định quanh năm từ 20.000 đồng/kg trở lên", ông Trần Quốc Thắng - chủ trang trại Hùng Linh, xã Hàm Minh, huyện Hàm Thuận Nam, Bình Thuận - nói.

Ông Mai Xuân Thìn, CEO Công ty Red Dragon, cho biết trong suốt thời gian qua dù giá thanh long ở Bình Thuận giảm mạnh nhưng giá mua thanh long đạt chuẩn để xuất khẩu vẫn giữ ở mức cao.

Theo ông Thìn, người Việt cần phải thay đổi theo cách làm thanh long tiêu chuẩn toàn cầu để xuất khẩu đi nhiều nước, tránh phụ thuộc vào Trung Quốc, nhằm đưa loại trái cây này "đạt tầm cỡ như trái kiwi của New Zealand" mà chỉ riêng năm 2017 đã đem về 3,5 tỉ USD cho quốc gia này.

"Dù là nước trồng nhiều kiwi và xuất khẩu kiwi sang Việt Nam nhưng Trung Quốc cũng nhập khẩu tới trên 1 tỉ USD kiwi từ New Zealand", ông Thìn cho biết.