TTO - Thời điểm này vào năm trước, nhiều tỉnh miền Trung đang bì bõm trong mưa lụt, vậy mà năm nay, ngay giữa mùa mưa nhưng lại rơi vào cảnh thiếu nước.

Các hồ chứa nước thủy điện ở thượng nguồn hiện đang nằm dưới mực nước chết, còn ở hạ lưu thì "căng mình" tìm cách chống mặn xâm nhập.

Cùng thời điểm này năm trước, đi dọc theo triền sông Vu Gia, về Cửa Đại của Hội An là những dòng nước lũ trĩu nặng phù sa. Ngược lên mạn miền núi Tây Giang, Quảng Nam sẽ gặp những trận mưa rừng ào ào trút xuống.

"Vậy mà 3 tháng qua hầu như không có trận mưa nào đáng kể"- ông Bríu Liếc, bí thư huyện ủy Tây Giang nói.

Ông Liếc cũng cho hay chưa năm nào tình hình thời tiết lại bất thường như năm nay. Các năm trước từ tháng 8 đến tháng 11 ở Tây Giang vào mùa mưa, nhưng năm nay thì khác. Ông Liếc cũng cho biết thêm do không có mưa nên lưu vực các sông A Vương, sông Bung đều khô hạn.

Trong khi đó, ông Ngô Xuân Thế - phó tổng giám đốc Công ty cổ phần thủy điện A Vương đã phải thốt lên rằng trong gần 40 năm qua, đây là đợt kiệt nước nặng nề nhất của thủy điện A Vương.

Theo ông Thế, trước khi tiến hành xây dựng thủy điện này thì đã dựa vào các nghiên cứu chuỗi thủy văn trên lưu vực A Vương từ năm 1977, cộng với quá trình hoạt động của thủy điện A Vương gần 10 năm qua.

Theo ông Thế, năm 2018 này, các tháng mùa khô từ tháng 1 đến tháng 7 lượng mưa trên lưu vực thủy điện A Vương khá tốt. Đến ngày 31-8 thì các hồ xả nước để chuẩn bị đón đợt lũ trong năm, nhưng lạ là cả tháng 9, 10 và đầu tháng 11 lưu vực sông A Vương lại không có mưa.

Tương tự, ông Đinh Hữu Tấn - giám đốc công ty CP Thủy điện Đắk Mi cho biết thủy điện Đắk Mi 4 - Phước Sơn, Quảng Nam chưa bao giờ chịu tình trạng thời tiết bất thường như năm nay.

Theo ông Tấn, dù đang là cao điểm mùa mưa nhưng lưu vực sông ở thượng nguồn lại khô khốc. Hậu quả là hồ thủy điện này đang ở dưới mực nước chết là 240m, trong khi cùng kỳ 2017 mực nước hồ là 258m. Tình hình này khiến việc sản xuất và xả nước về hạ du bị gián đoạn nghiêm trọng.

Thủy điện Sông Tranh 2 (Quảng Nam) hiện mực nước cũng chỉ khoảng 150m trong khi cùng kỳ năm mực nước dao động từ 165-172m. "Mực nước không đảm bảo nên chúng tôi phải hoạt động cầm chừng, ngày chạy một số giờ" - đại diện thủy điện Sông Tranh 2 cho biết.

Không chỉ thượng nguồn mà hạ du hiện cũng đang "nếm đòn" vì hạn giữa mùa mưa.

Ngày 6-11, nhiều người dân ở Đà Nẵng than phiền vì suốt từ đêm 5-11 đến hôm sau không có nước máy sinh để sử dụng. Nguyên nhân là do việc xâm nhập mặn khiến nguồn cung cho Nhà máy nước Cầu Đỏ bị thiếu hụt nghiêm trọng.

Công ty cổ phần cấp nước Đà Nẵng (Dawaco) cho biết độ mặn tại cửa thu nhà máy nước Cầu Đỏ ngày 29-10 lên đến 1.082mg/l. Thậm chí, có thời điểm độ mặn lên đến 2.700mg/l, trong khi tiêu chuẩn nước sinh hoạt là 250 mg/l.

Mực nước tại đập dâng phòng mặn An Trạch ở mức rất thấp, có thời điểm chỉ 1,05m. Mực nước thấp tại trạm khiến không thể hoạt động để bơm nước về Nhà máy nước Cầu Đỏ dẫn đến gián đoạn trong hoạt động cấp nước của TP.

Theo UBND TP Đà Nẵng, do diễn biến thời tiết bất thường nên mặc dù đã sang mùa lũ nhưng lượng mưa rất ít, tình hình xâm nhập mặn tại cửa thu Nhà máy nước Cầu Đỏ diễn biến phức tạp.

Vì vậy, UBND TP Đà Nẵng đã đề nghị Bộ TN-MT chỉ đạo các hồ chứa thượng nguồn sông Vu Gia-Thu Bồn vận hành xả nước để đảm bảo chiều cao mực nước tại đập dâng An Trạch tối thiểu đạt +1,4m để có thể vận hành.

Đặc biệt là Công ty cổ phần thủy điện Đăck Mi cần vận hành xả nước qua cống xả sâu với lưu lượng 12,5m³/s để đảm bảo nguồn nước cung cấp cho TP Đà Nẵng.

Còn tại Hội An (Quảng Nam), ông Nguyễn Thế Hùng - phó chủ tịch UBND TP Hội An chia sẻ rằng, năm trước cũng thời điểm này thì Hội An đang bì bõm trong nước lụt, có nơi đến 3m. Còn năm nay thì lượng mưa quá ít, khô rang. Do nước về ít nên chính quyền Hội An đã chủ động cho đóng các cống dọc sông để ngăn không cho nước mặn xâm nhập vào.

Trong khi đó, theo Ban chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tỉnh Thừa Thiên Huế, trên địa bàn hiện có 56 hồ chứa thủy lợi và 6 thủy điện đã đi vào vận hành khai thác. Tuy nhiên, hiện các hồ thủy lợi vừa và nhỏ đều khô cạn nước, một số hồ như Truồi, Hòa Mỹ, Khe Ngang, Mỹ Xuyên… dung tích hữu ích còn lại từ 20-50%.

Các hồ lớn như Tả Trạch mực nước hiện tại là 24m  thấp hơn cùng kỳ năm 2017 khoảng 2,5m. Hồ thủy điện Bình Điền mực nước hiện tại là 55m thấp hơn cùng kỳ năm 2017 khoảng 14m.

"Lượng mưa tính tới thời điểm hiện tại chỉ đạt khoảng 40-50% lượng mưa cùng kỳ năm trước"- Ban chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tỉnh Thừa Thiên Huế.

Theo Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia trong tháng 10 từ ngày 4, 5, 12, 14, trên các sông ở Trung Trung Bộ: Quảng Nam, Quảng Ngãi và ngày 29, 31-10 trên thượng lưu các sông ở Quảng Bình xuất hiện lũ nhỏ.

Tổng dòng chảy trên sông Tả Trạch tại Thượng Nhật thấp hơn 89% so với trung bình nhiều năm, sông Thu Bồn tại Nông Sơn thấp hơn 75% và sông Trà Khúc tại Sơn Giang thấp hơp 72% so với trung bình nhiều năm.

Ông Lê Thanh Hải phó tổng cục trưởng Tổng cục khí tượng thủy văn nhận định như vậy về tình hình các tỉnh miền Trung đang đối mặt với tình trạng khô hạn gay gắt.

Hiện nay các mô hình dự báo số lượng các cơn bão không thể chính xác tuyệt đối, chỉ dựa vào chuỗi ghi nhận số liệu trung bình nhiều năm: bão trên biển Đông 10-12 cơn, trong đó có 5-6 cơn ảnh hưởng đất liền nước ta.

Tuy nhiên thực tế có năm bão nhiều như năm 2017 gần 20 cơn bão, có năm ít bão (năm 2018 tính đến thời điểm này 7 cơn bão), thậm chí trong lịch sử từng có năm ghi nhận không có cơn bão nào xuất hiện trên biển Đông.

Khi bão, áp thấp đổ bộ vào đất liền tùy theo cấp có thể gây những thiệt hại, vì vậy không có bão đổ bộ vào đất liền được coi là điều may mắn.

Tuy nhiên bão, áp thấp cũng mang đến một lượng nước dồi dào. Tại Việt Nam, có 40% lượng mưa do bão, áp thấp mang tới.

Ở Philippines, lượng mưa do bão mang tới lên tới 60%. Vì vậy, năm nào không có bão, áp thấp vào bờ thì lượng mưa tương ứng thiếu hụt.

Cũng theo chuỗi số liệu quan trắc ngoài thiếu hụt mưa do bão, áp thấp mang lại, lượng mưa tại chỗ ở các tỉnh miền Trung cũng thấp kỷ lục.

Ví dụ trong tháng 9, tháng 10 là hai tháng cao điểm mùa mưa ở Trung Bộ nhưng mưa ít, lượng mưa của hai tháng này thiếu hụt từ 50-70% so với trung bình nhiều năm.

Các hồ đập, thủy lợi gần như không có nước để tích trữ. Dự báo trong hai tháng còn lại của năm, mưa cũng không nhiều, lượng mưa sẽ tiếp tục bị thiếu hụt. Bên cạnh đó, theo các mô hình dự báo có tới 60-70% hiện tượng Elnino (gắn với thời tiết khô hạn - PV) quay trở lại vào đầu năm 2019.

Bão cũng đã đến giai đoạn cuối mùa, may ra còn 1-2 cơn nữa trên biển Đông, trong đó có thể có một cơn có thể ảnh hưởng đến Trung Bộ nhưng khả năng này vẫn là 50-50. Vì vậy gần như các tỉnh Trung Bộ đối mặt với mùa khô hạn 2018 – 2019 khá gay gắt.

Trước tiên các cơ quan quản lý nhà nước và cả người dân cần nắm thông tin để có kế hoạch thích ứng, ví dụ như có kế hoạch chuyển đổi cây trồng, vật nuôi ít cần nước.

Về lâu dài, người dân miền Trung cần tận dụng triệt để nguồn nước mưa và tính tới chuyện bổ sung cho nước ngầm để có thể khai thác sử dụng trong thời kỳ khô hạn.

Bắc Bộ thời tiết đang chuyển sang thời kỳ ít mưa, lạnh. Mùa đông năm nay ở Bắc Bộ ấm hơn so với trung bình nhiều năm nhưng sẽ rét hơn so với những năm gần đây, có những thời điểm xảy ra rét cục bộ, xuất hiện tình trạng băng giá tại các tỉnh vùng núi phía Bắc, khô hạn không gay gắt như miền Trung.

QUANG KHẢI thực hiện