Chuyện đọng lại sau tang lễ

1. Trong lễ tang cựu phó thủ tướng Nga Boris Nemtsov ở Matxcơva ngày 3-3 có sự hiện diện của nhiều gương mặt hàng đầu thuộc lực lượng đối lập Nga, một số đại diện đại sứ quán nước ngoài ở Nga và nhiều người từng giữ các chức vụ chính quyền cùng thời Nemtsov.

“Một nghịch lý vào ngày tang lễ: trong khi Tổng thống V. Putin gởi đại diện toàn quyền tổng thống ở Đuma, ông Garry Minkh, đến viếng; thì từ Ukraine ông Nemtsov được Tổng thống Poroshenko truy tặng huân chương Tự do như “một người yêu nước Nga và một người bạn Ukraine”!

Cho đến nay, cơ quan điều tra Nga vẫn chưa loại trừ một giả thuyết nào về nguyên nhân vụ ám sát Nemtsov, kể cả giả thuyết “đời thường”, đồng thời cũng cảnh báo giới truyền thông không nên “tô đậm” một khía cạnh nào khi những chi tiết chính thức chưa được công bố.

Tuy nhiên, dư luận có vẻ chú ý nhiều hơn đến ba vấn đề: những hoạt động của Boris Nemtsov trong lĩnh vực kinh tế, tài chính, khai thác năng lượng ở Nga những năm 1990 cũng như thời gian gần đây; quan hệ của nhân vật này với nhiều lực lượng chính trị Ukraine; và vụ này có thể nhằm đổ lỗi, bôi nhọ, gây áp lực với chính quyền Nga.

2. Theo các tư liệu về tiểu sử Boris Nemtsov thì chính trị gia này quen nhà lãnh đạo Nga Boris Yeltsin khi tham gia phòng thủ Nhà Trắng trong những ngày diễn ra cuộc chính biến ở Liên Xô tháng 8-1991.

Boris Nemtsov lúc đó là đại biểu Xô viết tối cao Liên bang Nga, mà Nhà Trắng là trụ sở của cơ quan lập pháp này và được coi là thành trì của chính quyền Nga mới chống lại lực lượng tổ chức chính biến lật đổ tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachov.

Sau đó, với chiếc ô là tổng thống Yeltsin, Nemtsov thăng tiến rất nhanh chóng. Năm 1991 được bầu làm thống đốc tỉnh Nizhnigorod, Nemtsov trở thành nhà lãnh đạo địa phương trẻ tuổi nhất nước Nga lúc đó. Năm 1997, Boris Nemtsov từ Nizhnigorod lên trung ương, trở thành phó thủ tướng thứ nhất trong chính phủ Viktor Chernomyrdin, lại là thành viên trẻ nhất trong Chính phủ Nga. Nemtsov phụ trách khối xã hội, lĩnh vực xây dựng, nhà ở, khai thác khoáng sản và chính sách chống độc quyền.

Trong năm 1997, có thời gian gần bảy tháng Nemtsov kiêm chức bộ trưởng nhiên liệu và năng lượng Nga. Sau vụ nước Nga vỡ nợ hồi tháng 8-1998, Nemtsov làm quyền phó thủ tướng thứ nhất và khi chính phủ sụp đổ thì Nemtsov cũng rời khỏi hệ thống cơ quan chính quyền, chuyển sang các hoạt động tổ chức, phát triển các chính đảng đối lập.

“Dấu ấn” đường lối kinh tế của Chính phủ Nga thời Yeltsin đã được các nhà nghiên cứu mổ xẻ rất kỹ. Đây là thời kỳ nổi tiếng với chính sách tư nhân hóa ồ ạt đầy mờ ám, khiến những khối tài sản quốc gia đồ sộ rơi vào tay các nhà tài phiệt Nga và nước ngoài.

Tổng thống Cộng hòa Chechnya thuộc Nga, ông Ramzan Kadyrov hôm 28-2 nhận xét: “(Nemtsov) từng giữ nhiều vị trí cao - bộ trưởng liên bang, phó thủ tướng thứ nhất, thành viên Hội đồng An ninh quốc gia. Nhưng ông ta không kham nổi trọng trách của mình, nhiều tuyên bố của ông về những vấn đề liên quan vận mệnh nước Nga đầy tính chất dân túy...”.

Không phải tự nhiên mà sau khi Boris Nemtsov (ngày 20-12-2014) chỉ trích chính sách của Tổng thống V. Putin tại Crimea đã khiến kinh tế Nga bị ảnh hưởng, đồng rúp mất giá và lạm phát hai con số; nhà văn Zakhar Prilepin của Nga đã mỉa mai: “Điều này được nói bởi một người thập niên 1990 cũng đã nắm một chức vụ hàng đầu trong chính quyền Nga, cũng từng phải đối mặt với đồng rúp mất giá và lạm phát hai con số”.

3. Một số chuyên gia thì chỉ ra các hoạt động tài chính của ông Boris Nemtsov trong thời gian gần đây: trong số những nguồn thu nhập của Nemtsov có các khoản tiền của Quỹ hỗ trợ xã hội cho xã hội công dân, các khoản thu từ mua bán các giấy tờ có giá và cổ phiếu của hàng chục công ty Nga khác nhau.

Từ năm 2004, Boris Nemtsov hoạt động nhiều ở Ukraine, ủng hộ các lực lượng “da cam” ở nước này. Ông Nemtsov từ lâu đã có quan hệ với những người lãnh đạo chính quyền Kiev hiện nay, kể cả Tổng thống Poroshenko và Thủ tướng Yatsenyuk.

Phát biểu với báo Эксперт Online, chuyên gia nghiên cứu chính trị Nga Alexey Zudin cho biết ông nghiêng về giả thuyết liên quan Ukraine, “bởi vì mọi thứ cho thấy điều đó - nào là vụ án có vẻ được sắp đặt xảy ra gần Điện Kremlin, nào là Nemtsov đã nhiều lần gặp gỡ những người quen của mình trong êkip Poroshenko”.

Theo Alexey Zudin, “nhiều nguồn tin cho biết thông qua những người này, Bộ Ngoại giao Mỹ đã tài trợ cho hoạt động chống Nga của Nemtsov. Ông ta là một chính trị gia năng nổ, nhưng có lẽ người ta đã chờ đợi những kết quả rõ ràng hơn trong việc chia rẽ xã hội Nga. Khi người ta thấy nhân vật này không còn hữu ích thì đành gạt bỏ, chí ít cũng giúp đổ thêm dầu vào lửa trong cuộc chiến tranh thông tin”.

Với những ý kiến cho rằng cái chết của Nemtsov có liên quan đến vai trò của ông mà họ gọi là “thủ lĩnh phe đối lập”, nhà nghiên cứu chính trị trung lập Evgheni Minchenko không cho rằng Boris Nemtsov là một nhân vật đối lập “gây khó chịu” cho Kremlin.

“Nemtsov thuộc lực lượng đối lập công khai, không giống nhiều chiến hữu khác của mình, đã chọn con đường đấu tranh chính trị công khai, do vậy mà cũng thuận cho chính quyền... Thành ra chính quyền hiện nay chẳng liên quan gì đến vụ này” - Evgheni Minchenko phân tích.

4. Không phải ngẫu nhiên mà những ngày qua, cư dân mạng Nga đã truyền nhau một video clip ghi lại tuyên bố từ năm 2012 của ông Vladimir Putin về những mưu toan tổ chức các vụ ám sát chính trị để lấy cớ cáo buộc chính quyền Nga.

Trong bài phát biểu tranh cử tổng thống trước cử tọa của Đài truyền hình Nga NTV ngày 29-2-2012, ứng cử viên tổng thống Putin, lúc đó là thủ tướng Chính phủ Nga, cho biết đã dự liệu: nhân một sự kiện quan trọng ở Nga, người ta sẽ giết ai đó trong số những người nổi tiếng rồi vu vạ cho Kremlin.

V. Putin khi đó đã nói: “Tôi biết chiến thuật này. Đã 10 năm qua những người đang ở nước ngoài muốn thử áp dụng nó. Thậm chí họ đang tìm vật hiến tế trong số những người nổi tiếng. Nói xin lỗi, họ ra tay rồi đổ tội cho chính quyền Nga” (www.youtube.com/watch?v=q-njh-EHJjw).

Vụ việc vẫn đang được điều tra. Các diễn tiến mới nhất, theo tờ Tin Tức (Nga), đang nhắm vào những hoạt động có liên quan đến Ukraine của ông Nemtsov. Thậm chí tờ này còn đưa ra những cái tên: đôi vợ chồng Chechnya Adam Osmayev và vợ Amina Okuyeva - thuộc tiểu đoàn Djokhar Dudayev tham chiến về phe Kiev ở Ukraine - đang bị tình nghi là những nhà tổ chức vụ ám sát, còn người đặt hàng có vẻ là an ninh Ukraine...

Nhưng như Ủy ban điều tra Nga đề nghị chỉ nên dựa vào một nguồn tin chính thức của ủy ban này, và đến nay ủy ban này vẫn chưa ra kết luận. Tuy nhiên, một điều không thể phủ nhận là những hoạt động trong lúc sinh thời của Boris Nemtsov đã vô hình trung biến ông thành tấm bia cho những ai toan tính một âm mưu.