Tháp đá Vĩnh Nghiêm

TTCN - Sáng 27-12-2003, một tòa tháp cao 14m đã được khánh thành trong khuôn viên tổ đình Vĩnh Nghiêm trên đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa (TP.HCM). Đó là ngôi tháp xây bằng đá đầu tiên khu vực Nam bộ, cũng là ngôi tháp đá lớn, cao nhất nước ta từ nhiều năm qua. Một điều bất ngờ: ngôi tháp được dựng bởi những người thợ đá trẻ 20-30 tuổi.

Phóng to

Nghiêng 0,05%

Đó là độ nghiêng đã được kết luận bằng văn bản, đóng mộc đỏ hẳn hoi sau một quá trình kiểm tra nghiêm ngặt của chính những chuyên gia thiết kế, xây dựng của Bộ Quốc phòng. 7mm cho một ngôi tháp cao 14m, tức mỗi mét chiều cao chỉ lệch tâm 0,5mm (0,05%) - một độ sai lệch tim trục thấp hơn nhiều so với tiêu chuẩn xây dựng đang được áp dụng ở nước ta hiện nay. “Ghê gớm” hơn khi đó là một ngôi tháp được xây dựng hoàn toàn bằng đá, kết dính, chịu lực bằng những mộng đá ghép (keo dính chủ yếu để làm mịn, nhuyễn, tăng thêm độ ghép dính) chính xác đến từng li.

Ngôi tháp bảy tầng (theo ý nghĩa “thất cấp phù đồ”) có tiết diện như hầu hết các tháp được xây dựng nghìn năm nay trên đất nước ta: hình vuông, mỗi cạnh 5x5m; nằm giữa dãy lan can cũng bằng đá vuông vức mỗi chiều 9,5m; đặt trên một bệ tháp bát giác (“bát chính đạo”). Năm bậc cấp từ hai cột chính bằng đá bước lên tòa tháp tượng trưng cho “ngũ căn, ngũ lực” của nhà Phật. Trên thân tháp có một cặp rồng lớn, 27 cặp rồng nhỏ và những cánh phượng uốn mình rất hoành tráng.

Phóng to

Đại đức Thích Thanh Phong và trưởng nhóm thợ đá Trần Công Kiên bên chi tiết chạm chữ Thọ ở lan can

Không thể đếm hết những cánh sen, hoa sen, thủy ba (sóng nước), lá đề, dơi, câu đối, câu chú... lớn trên sáu tầng tháp. Ngoài chữ thọ theo lối chữ “triện” ở tầng tháp đầu tiên theo phong cách đời Lý, còn lại là những họa tiết, điêu khắc điển hình đời nhà Trần (tổ đình Vĩnh Nghiêm có nguồn gốc từ chùa Vĩnh Nghiêm ở thôn Đức La, Bắc Giang - Trung tâm thiền học Phật giáo đời Trần). Đôi rồng đời Trần hai bên trụ cổng thật vạm vỡ, cơ gân cuồn cuộn, vảy đều tăm tắp, cặp sừng cong, bờm cuộn sóng, cổ vươn cao ngạo nghễ hào khí Đông Á.

Ngôi bảo tháp đá được đặt tên “Vĩnh Nghiêm tháp”, là tháp thờ cố đại lão hòa thượng Thích Thanh Kiểm, một trong hai vị cao tăng đã xây dựng nên tổ đình Vĩnh Nghiêm (hòa thượng nguyên trưởng Ban kinh tế tài chính Trung ương Giáo hội Phật giáo VN, viện chủ tổ đình Vĩnh Nghiêm).

Sau khi hoàn thành, bảo tháp đã được nhiều kiến trúc sư, nhà nghiên cứu mỹ thuật ghi nhận là ngôi tháp có độ chạm trổ đá dày đặc nhất, công phu nhất trong các tháp đá chúng ta có xưa nay. Tháp tọa lạc ở một vị trí khá hài hòa trong tổng thể nhiều khối kiến trúc đồ sộ của tổ đình Vĩnh Nghiêm: cạnh lầu chuông bên trái chùa, cân xứng với ngôi tháp Quán Thế Âm bên phải chùa vốn cũng rất đẹp, có từ khi xây dựng tổ đình (1964).

Phóng to

Các thợ đá trẻ Ninh Vân hoàn thiện con rồng đá ở trụ cổng vào tháp Vĩnh Nghiêm

Toàn ngôi tháp như một ngọn bút dựng đứng giữa trời, hoành tráng, phủ kín hoa văn chạm trổ mà vẫn nhẹ nhàng; hay nói như đại đức Thích Thanh Phong, đệ tử thị giả của hòa thượng Thích Thanh Kiểm, người phụ trách thiết kế, xây dựng tháp: “Yêu cầu không thể thiếu được khi xây dựng ngôi tháp tôn thờ thầy là phải nói lên được phong cách của thầy: đức độ, trí tuệ, thanh cao và chắc chắn đó phải là kiến trúc VN”.

Bàn tay thợ đá trẻ

Đại đức Thích Thanh Phong đã cùng nhiều vị tăng khác là thầy Thích Trường Xuân (chùa Đỏ - Hải Phòng), Thích Chiếu Tạng (chùa Trung Hậu - Vĩnh Phúc), Thích Minh Hiền (chùa Hương - Hà Tây)... lặn lội đến từng ngôi chùa cổ khắp miền Bắc, xem từng bản vẽ, từng mẫu hoa văn để có thể tìm ra mẫu phù hợp nhất cho tháp. Khi thi công, có những chi tiết thợ đá phải khắc đi khắc lại nhiều lần mới đạt yêu cầu.

Đá xây dựng bảo tháp là đá xanh đen Thanh Hóa (nhiều tảng được lấy từ núi Nhồi nổi tiếng để đảm bảo độ mịn, tuyền màu của đá). Bảy mái đao cong vút, thanh nhã ở bảy tầng tháp là bảy khối đá nguyên tảng nặng 6-10 tấn/mái, được khắc chạm tỉ mỉ đến kinh ngạc.

Phóng to

Hàng lan can đá trạm trổ công phu

Những người thợ hầu hết còn rất trẻ đến từ ba làng đá (Thượng, Hệ, Xuân Vũ) của xã Ninh Vân, huyện Hoa Lư (Ninh Bình). Họ là hậu duệ của những người đã tham gia xây dựng ngôi nhà thờ đá Phát Diệm (Ninh Bình) cách đây hơn một thế kỷ. Và theo bạn Trần Công Kiên, người thợ 31 tuổi, một số nghệ nhân điêu khắc đá của xã khi còn sống vẫn thường tự hào kể lại việc các cụ đã đóng góp một chút công sức vào việc xây dựng lăng Bác Hồ.

Có cụ còn khoe đã khắc cả một cây gậy chống, hộp đựng thuốc lá bằng đá gửi lên Hà Nội tặng Bác. Bản thân Kiên đã biết cầm vồ, cầm đục từ hồi học cấp II dưới sự hướng dẫn của ông ngoại là cụ Cởn, một nghệ nhân có tiếng trong xã. 15 tuổi Kiên đã theo ông đến tận những tỉnh biên giới phía Bắc để đục trụ đá kê chân giường, cối đá, con lăn đá... Cả xã Ninh Vân hiện có khoảng vài trăm thợ đá, hầu hết còn rất trẻ.

Một trong số đó là Nguyễn Đức Quyết, 21 tuổi. Người thợ trẻ này sinh ra ở làng đá, lớn lên bên cối đá; chơi đùa trong sân những đình làng cổ bằng đá (như đình cổ làng Thượng, đình làng Hệ, đền Rậm...); và thấy được ngôi “đền ba xã” diện tích vài trăm mét vuông được đục thẳng vào núi đá... Những bạn trẻ Ninh Vân xem ra cầm vồ, cầm đục chạm nhẹ nhàng hơn cầm bút.

Trần Công Kiên là trưởng một nhóm thợ vài chục người, đang “rải quân” ít nhất ở bốn công trình kiến trúc đá ở Hà Nội (chùa Phúc Khánh), Hà Tây (chùa Hương), Phú Thọ (chùa Bạch Hạc) và TP.HCM (tháp Vĩnh Nghiêm). Kiên thú thật đã nhiều đêm không ngủ khi nhóm của anh được chọn xây dựng tháp vì “đó là tháp đá lớn nhất, cao nhất trên đất nước ta lâu nay” mà riêng trọng lượng đá thô đã lên đến hơn 200 tấn. Hơn hai năm khăn gói vào TP.HCM, ăn ngủ ngay tại công trường để đục đẽo, sửa gọt, thay, bỏ... cuối cùng nhóm thợ đá trẻ Ninh Vân đã hoàn tất được một công việc thật nặng nhọc và đòi hỏi tính chính xác, tính thẩm mỹ cao.

Kiên bảo xưa kia cha ông ta chưa có máy móc hỗ trợ nên độ nổi (độ khắc sâu vào đá) của các khắc chạm chỉ được 2-3cm; còn bây giờ hàng loạt chi tiết của tháp đá có độ nổi đến 7-8cm, thậm chí 10cm. Một ông cụ đứng xem người thợ trẻ khắc chạm hoa văn sóng nước ở bệ tháp lắc đầu bảo chúng tôi: độ nổi như thế thì phải vài ngàn năm sau cũng còn rõ...