Phóng to

Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm Hợp tác xã nông nghiệp Tân Lập, huyện Quốc Oai, tỉnh Hà Tây (8-7-1958) - Ảnh tư liệu

Khoảng 16g ngày 2-9-1945, kết thúc lễ Tuyên ngôn độc lập ở quảng trường Ba Đình, Hà Nội, Chủ tịch nước Hồ Chí Minh rời lễ đài bước xuống ngồi vào chiếc xe Citroen đen.

Đúng lúc đó, nhà nhiếp ảnh Võ An Ninh (năm ấy 38 tuổi) bước vội đến bên ngoài tấm cửa kính xe hơi lên tiếng: "Thưa cụ, cho phép con được chụp tấm chân dung, cụ làm ơn cất mũ xuống giúp".

Hồ Chủ tịch buột miệng rất nhanh: "Chú hãy quay máy ra ngoài kia mà chụp nhân dân!". Nhưng đồng chí Võ Nguyên Giáp ngồi cùng băng ghế đã dùng tay mình cất mũ cho Người. Nhà nhiếp ảnh họ Võ kịp bấm được một kiểu ảnh có chân dung của cả hai người. Tấm ảnh lịch sử đó, 50 năm sau, là một trong những tác phẩm được trao giải thưởng văn học nghệ thuật Hồ Chí Minh.

Chúng tôi nghĩ đến câu nói xuất thần tưởng như thoáng qua của vị tân nguyên thủ quốc gia. "Chú hãy quay máy ra ngoài kia mà chụp nhân dân!". Câu nói đó chính là từ tâm trí của Người: cả một đời từ trước cho đến đấy và từ đấy về sau: chỉ một mục đích vì dân.

Dân tộc được tự do, nhiếp ảnh Việt Nam được "cởi trói". Từ cuối năm 1945, cả năm 1946 và về sau, người Việt làm ảnh - cũng như toàn dân tộc - khởi sắc một nền nhiếp ảnh mới: thể hiện chính những hoạt động của nhân dân một đất nước độc lập.

Ảnh đốt xe quân sự Pháp ngay trong ngày Nam bộ kháng chiến (23-9-1945) và sau đó, ảnh thanh niên luyện tập quân sự với gậy tầm vông vạt nhọn, ảnh chiến tuyến phòng ngự cầu Thị Nghè, Bình Triệu; ảnh Tuần lễ cứu đói, diệt giặc dốt, Tuần lễ vàng, cuộc vận động thanh niên vào bộ đội Nam tiến, ngày phổ thông đầu phiếu đầu tiên trong khắp cả nước với bộ mặt nam, phụ, lão, ấu hoan hỉ - kể cả ở vùng địch tạm chiếm...

Ảnh chụp được in trên báo, trưng ra các bảng thông tin đường phố, đem đi triển lãm, tạo ra bộ mặt mới chưa từng có của lịch sử nhiếp ảnh VN.

Nhân dân đã trở thành nhân vật trung tâm nền nhiếp ảnh của quốc gia độc lập.

Kháng chiến Nam bộ và kháng chiến toàn quốc thúc đẩy một thế hệ "thợ ảnh" ra bưng biền và chiến khu lấy máy ảnh làm vũ khí đánh giặc. Những người đi kháng chiến đồng hành cùng nhân dân quật khởi, chấp nhận mọi gian khổ, kể cả sẵn sàng hi sinh tính mạng. Họ chụp ngay sự tích anh hùng của quân và dân kháng chiến, bảo vệ nền độc lập non trẻ.

Văn phòng của Bác luôn luôn được tổ chức phân công một phóng viên chụp ảnh hoạt động. Chúng ta còn nhớ lúc trẻ, sống và làm việc tại thủ đô Paris hoa lệ nước Pháp, Người đã từng làm thợ ảnh chấm thuê cho nhà ảnh Lainé. Có trường hợp Nguyễn Hồng Nghi, Phạm Thế Đoàn chụp Người lúc ở trần tắm suối, người không mấy "da thịt", lại tự tay giặt quần áo phơi cành tre vác về cứ. Chiến sĩ bảo vệ muốn ngăn cản vì "chụp như thế làm xấu lãnh tụ”, Bác cười: "Thì Bác thế nào, các chú chụp thế ấy".

Ngày nay, người nhiếp ảnh nước nhà lấy bài học chụp tốt, chụp đẹp nhân dân mình với tất cả giá trị con người hiện đại là thấm nhuần tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh.