Phóng to

Là người lính tham gia chiến dịch Điện Biên (khi đó là chính trị viên đại đội thuộc trung đoàn Thủ đô - đại đoàn 308), Hữu Mai kính trọng đại tướng Võ Nguyên Giáp như một vị chỉ huy kiệt xuất. Mười năm sau, 1964, khi đã là một nhà văn, ông được tiếp xúc với một đại tướng Võ Nguyên Giáp không chỉ là tổng tư lệnh. Những thông tin nhiều chiều, những quan sát điềm tĩnh của một nhà văn đã quyết tâm dành cả văn nghiệp của mình cho việc "quên chuyện văn chương mà chỉ nghĩ làm cách nào ghi lại thật nhiều những gì mình đã nghe, đã biết về hai cuộc kháng chiến", khiến những trang "tiểu thuyết" của Hữu Mai đậm chất tư liệu.

Người đọc có thể tìm thấy trong Không phải huyền thoại (NXB Quân Đội Nhân Dân) những tư liệu đầy đủ nhất, mới nhất về so sánh binh lực hai bên, về tình hình chiến cuộc, về những gánh nặng, sức ép mà đại tướng Võ Nguyên Giáp phải mang trên vai khi nhận trọng trách làm tổng tư lệnh. Là một nhà văn quân đội, Hữu Mai còn có một sự thích thú đặc biệt khi tái hiện các chiến dịch, các trận đánh với một sự am hiểu nghệ thuật quân sự mà chắc chắn ông ảnh hưởng từ nhân vật của mình.

Cũng với một tư thế lưỡng phân, ông mô tả - tuy không nhiều - nhưng khá sắc nét tính cách của các văn nghệ sĩ - đồng đội của mình thời Điện Biên: Nguyễn Đình Thi, Trần Dần, Chính Hữu và qua đó, thấy được quan hệ của đại tướng Võ Nguyên Giáp - anh Văn - với văn nghệ sĩ thời kháng chiến.

Đã là người thể hiện hồi ký cho đại tướng Võ Nguyên Giáp từ 1964, đã cùng trở lại Điện Biên với đại tướng trong tất cả những lần ông về chiến trường xưa, đã chứng kiến đại tướng gặp R.McNamara, đã là người giới thiệu cho con trai tổng thống Kennedy gặp đại tướng Võ Nguyên Giáp, chắc chắn, hơn bất kỳ nhà văn VN đương đại nào, Hữu Mai có thể viết rất sâu và rất hay về vị tướng huyền thoại này. Nhưng ông đã chọn cách giản dị và dễ hiểu nhất để viết. Tất nhiên, đó là quyền lựa chọn của ông, nhưng đây lại là cuốn tiểu thuyết cuối cùng của một nhà văn chuyên tìm kiếm và đào xới trong lịch sử những số phận đặc biệt. Tiếc cho ông và cũng cho độc giả.