Hai nhà kinh tế được trao giải Nobel 2016 - Ảnh: Nobelprize.org

Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển vừa công bố quyết định chọn lựa hai ông Oliver Hart của trường ĐH Harvard và Bengt Holmström của trường MIT (Viện Công nghệ Massachusetts) nhận giải Nobel Kinh tế 2016 cho những đóng góp của họ cho lý thuyết hợp đồng.

Các nền kinh tế hiện đại được gắn kết với nhau bởi vô số hợp đồng. Những công cụ lý thuyết mới do Hart và Holmström thiết lập nên có giá trị lớn trong việc hiểu các hợp đồng và tổ chức trong thực tế, cũng như các cạm bẫy tiềm năng trong thiết kế hợp đồng.

Một trong số các mục tiêu của lý thuyết hợp đồng là giải thích vì sao các hợp đồng lại có nhiều hình thức và thiết kế khác nhau.

Giáo sư Oliver Hart là người Mỹ gốc Anh còn giáo sư Bengt Holmström là người Phần Lan.

Giáo sư Hart, 68 tuổi, sinh trưởng ở London (Anh), đến giảng dạy ở ĐH Harvard từ năm 1993. Ông lấy bằng tiến sĩ ở ĐH Princeton năm 1974, từng là chủ tịch của Hiệp hội Kinh tế và Luật Mỹ và là Phó Chủ tịch của Hiệp hội Kinh tế Mỹ.

GS Bengt Holmström, 67 tuổi, sinh trưởng ở Helsinki (Phần Lan). Ông lấy bằng tiến sĩ ở ĐH Stanford năm 1978. Ông là thành viên của nhiều ban lãnh đạo các viện khoa học và từng là thành viên ban lãnh đạo tập đoàn Nokia.

Viện Công nghệ Massachusetts gửi dòng tweet chúc mừng GS Bengt Holmström

Theo nghiên cứu của Holmström, nếu việc trả lương cho nhân viên theo hiệu suất làm việc của một nhà quản lý chú trọng đến dòng tiền ngắn hạn thì về lâu dài sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của công ty.

Những câu hỏi được đặt ra trong nghiên cứu lý thuyết hợp đồng đó là: các dịch vụ công như bệnh viện, trường học, và trại giam nên do nhà nước hay tư nhân sở hữu? hoặc Giáo viên, nhân viên y tế, và cán bộ trại giam nên được trả lương cố định hay trả theo hiệu suất làm việc?

Rồi thì các cấp quản lý nên được trả lương thưởng đến mức nào, thông qua các chương trình tăng lương hay trả bằng cổ phiếu...

"Hợp đồng ngày nay quá phức tạp"

Phấn khích khi hay tin mình được nhận giải Nobel Kinh tế, GS Bengt Holmström bày tỏ qua điện thoại với tờ Guardian (Anh) rằng ông cảm thấy rất hạnh phúc khi công trình nghiên cứu cả đời của mình cuối cùng đã được ghi nhận.

Khi được hỏi về cảm nghĩ của ông về việc các hợp đồng ngày nay quy định các khoản thưởng lớn (một phần quan trọng trong nghiên cứu của ông), GS Bengt Holmström trả lời: “Nhận xét cá nhân của tôi là ngày nay các hợp đồng quá phức tạp”.

Trả lời câu hỏi của phóng viên, GS Bengt Holmström cho biết ông cũng “rất may mắn và vô cùng biết ơn” ủy ban trao giải, gia đình cùng đồng nghiệp của mình.

GS Bengt Holmström chào đời ở Helsinki (Phần Lan) nhưng cũng sinh sống và làm việc tại Mỹ. Ông hiện đang giảng dạy kinh tế tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) của Mỹ. Ông được trường của mình miêu tả là một lý thuyết gia kinh tế vi mô, được biết đến nhiều nhất qua các công trình nghiên cứu về lý thuyết xác lập hợp đồng và ưu đãi, đặc biệt là khi ứng dụng trong lý thuyết công ty, điều hành doanh nghiệp, và các vấn đề thanh khoản trong khủng hoảng tài chính.

Còn GS Oliver Hart sinh trưởng ở thủ đô nước Anh nhưng Mỹ mới là nơi ông dành thời gian cho sự nghiệp hàn lâm của mình. Ông hiện đang giảng dạy tại Đại học Harvard (Mỹ).

GS Hart chủ yếu nghiên cứu lý thuyết hợp đồng, lý thuyết công ty, tài chính doanh nghiệp, và kinh tế - luật. Các nghiên cứu của ông xoay quanh vai trò của cơ cấu sở hữu và các thỏa thuận hợp đồng trong công tác điều hành và các giới hạn của doanh nghiệp.

"Tôi thức dậy lúc 4g40 sáng và tự nhủ không biết giờ đó đã quá trễ để hi vọng mình sẽ được nhận giải năm nay hay không, nhưng may mắn thay chuông điện thoại đã đổ", GS Oliver Hart cho biết trong phần phỏng vấn qua điện thoại với Ủy ban Nobel Thụy Điển.

GS  Oliver Hart của ĐH Harvard - Ảnh: analysisgroup

Mối quan hệ giữa cổ đông và ban quản trị công ty, giữa công ty bảo hiểm và chủ xe, hay giữa cơ quan công quyền với nhà cung ứng đều là những ví dụ thực tế của các mối quan hệ hợp đồng trong xã hội.

Do bản chất của những mối quan hệ này bao hàm các mâu thuẫn lợi ích, hợp đồng cần phải được thiết kế hợp lý để đảm bảo có lợi cho đôi bên. Hai nhà kinh tế học nhận giải năm nay đã phát triển lý thuyết hợp đồng, một khuôn khổ toàn diện để phân tích các vấn đề đa dạng trong thiết kế hợp đồng.

Từ những nghiên cứu ban đầu, Hart và Holmström đã phát triển lý thuyết hợp đồng thành một lĩnh vực đa dạng cho các nghiên cứu căn bản. Trong vài thập niên vừa qua, họ cũng đã khám phá ra nhiều ứng dụng của nó.

Phân tích của họ về các thỏa thuận hợp đồng tối ưu đã đặt nền móng tri thức cho việc hoạch định chính sách và thể chế trong nhiều lĩnh vực, từ luật phá sản cho đến các hiến chế chính trị.

Các phỏng đoán sai bét

Giải Nobel Kinh tế được Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển chọn lựa, như cách với các giải Vật lý và Hóa học và được trao hằng năm tại thủ đô Stockholm, Thụy Điển.

Trước giờ công bố giải, theo một cuộc bình chọn của độc giả hãng tin Reuters thực hiện, chuyên gia kinh tế người Pháp Oliver Blanchard được xem là ứng viên sáng giá nhất cho giải Nobel Kinh tế năm nay. Ông Blanchard từng đảm nhiệm vị trí chuyên gia kinh tế trưởng ở Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và hiện đang công tác tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson và Viện Công nghệ Massachusetts (Mỹ). Ông đã có những đóng góp quan trọng trong nghiên cứu kinh tế vĩ mô, đặc biệt các yếu tố quyết định biến động kinh tế và việc làm.

Tuy vậy, tờ Wall Street Journal (Mỹ) chỉ ra rằng việc quết định trao giải Nobel Kinh tế cho ai cũng có thể bị tác động bởi các yếu tố chính trị. Nếu trao giải cho nhà kinh tế học thương mại 82 tuổi người Mỹ gốc Ấn Jagdish Bhagwati thì đó sẽ là một thông điệp mạnh mẽ để hướng sự chú ý của quốc tế đến các lợi ích của thương mại tự do, trong bối cảnh mà chính sách này đang hứng chịu nhiều chỉ trích khắp châu Âu và Mỹ, tờ báo này nêu ví dụ.

Ông Bhagwati, hiện đang giảng dạy tại Đại học Columbia (Mỹ), được biết đến như một người ủng hộ mạnh mẽ thương mại tự do và đã từ lâu được xem là ứng cử viên thường xuyên của giải Nobel Kinh tế hằng năm.

Các nghiên cứu kinh tế có liên hệ với những vấn đề nóng bỏng khác hiện nay như biến đổi khí hậu, bất bình đẳng trong chính sách thuế, tăng trưởng sản xuất, cũng được tờ báo này dự đoán sẽ được đưa lên bàn cân để xét giải Nobel Kinh tế năm nay.

Kinh tế vĩ mô là lĩnh lực nghiên cứu phổ biến nhất của những nhà khoa học nhận giải Nobel Kinh tế, có đến 9 người đã được trao giải cho những nghiên cứu trong lĩnh vực này.

Nobel Kinh tế ra đời năm nào?

Năm 1968, Ngân hàng trung ương Thụy Điển Sveriges Riksbank đã thêm lĩnh vực kinh tế học vào danh sách các giải Nobel để tưởng nhớ Alfred Nobel, cha đẻ của giải thưởng này, cũng như để kỷ niệm 300 năm thành lập của ngân hàng. 

Đây là giải Nobel đầu tiên và duy nhất tính đến thời điểm này không có trong di chúc của Alfred Nobel. Toàn bộ tiền thưởng và chi phí khác cho việc trao giải Nobel Kinh tế hằng năm do ngân hàng Sveriges Riksbank tài trợ.

Giải Nobel Kinh tế, tên đầy đủ là "Giải thưởng Sveriges Riksbank cho khoa học kinh tế để tưởng nhớ Alfred Nobel", thường bị chỉ trích là đã lợi dụng tiếng tăm của giải Nobel để tạo uy tín cho mình vì nhà khoa học Alfred Nobel không hề đề cập đến giải này trong di chúc.

Một trong những người phản đối nổi bật nhất chính là luật sư nhân quyền người Thụy Điển Peter Nobel, cháu cố của Alfred Nobel. Ông Peter Nobel cho rằng không có thành viên nào trong gia đình Nobel từng có ý định thành lập một giải thưởng trong lĩnh vực kinh tế cả.