Một người dân vẫy cờ nước “Cộng hòa Novorossiya” ở Donetsk. Ảnh: Reuters.

Ở cửa ngõ thị trấn Novoazovsk - nay đang là “trận tiền” giữa quân chính phủ Kiev và phe ly khai thân Nga - hình ảnh một lá cờ đỏ, xanh chéo đang bay phấp phới trên một chiếc xe tăng trấn giữ nơi này.

Lá cờ này mới được “quốc hội” nước “Cộng hòa Novorossiya” thông qua và được “chủ tịch quốc hội” Oleg Tsarev giới thiệu hôm 13-8.

“Cộng hòa nước Nga mới” là một liên minh của hai tỉnh Donetsk và Lugansk ở miền đông Ukraine, đã tuyên bố lãnh thổ tương ứng là Donetsk và Lugansk trong khu vực Donbass.

Việc các tỉnh miền đông Ukraine đang ly khai ra khỏi Ukraine dưới danh xưng nước “Cộng hòa Novorossiya” là một bài học lớn cho mọi quốc gia (và “đau đớn” cho Ukraine) về tính gắn bó không thể tách rời của khái niệm thiêng liêng “quốc gia - dân tộc”.

Tạm lấy định nghĩa của Mostafa Rejai và Cynthia H. Enloe trong “Nation-states and State-nations”, đăng trên International Studies Quarterly từ năm 1969: “Dân tộc là một nhóm xã hội dựa trên một cộng đồng sinh quán hoặc nhóm chủng tộc, thuộc phạm trù tâm lý - văn hóa; trong khi quốc gia hàm chỉ một cấu trúc chính trị độc lập hay tự chủ trên một lãnh thổ cá biệt, có một hệ thống luật pháp toàn diện và một sự tập trung quyền lực đủ để duy trì luật pháp và trật tự, thuộc phạm trù chính trị - pháp lý”.

Từ tháng 2 năm nay, sau khi chính phủ mới ở Ukraine phá vỡ sự cân bằng giữa “tình cảm dân tộc Ukraine” và “tình cảm dân tộc Nga” vốn đã cộng sinh trong khuôn khổ quốc gia Ukraine trong thế kỷ 20, bằng nhiều biện pháp mất lòng dân như không công nhận tiếng Nga ở miền đông Ukraine... thì tình hình càng xấu đi nhanh chóng.

“Tình cảm dân tộc Nga” nhanh chóng trở thành một phong trào ly khai là tất yếu.

Mà nói đến ly khai lập quốc tức là nói đến hình thành một tinh thần quốc gia khác quay lưng lại quốc gia cũ (ở đây là Ukraine). Khi tình cảm dân tộc không làm một với tinh thần quốc gia thì sự ra đời của một quốc gia mới, ở đây là “Cộng hòa Novorossiya”, là chuyện “đương nhiên” đối với những người dân gốc Nga ở đó và những người Nga khác.

Tiếc rằng những ai đã cố vấn cho cuộc “cách mạng mùa xuân” ở Kiev đã không nhớ đến nguyên tắc “quốc gia - dân tộc” này.

Những dân tộc nào không là/ không còn làm một với quốc gia, thì hoặc là vô tổ quốc hoặc bị hòa tan trong một quốc gia khác. Như trường hợp các dân tộc da đỏ ở Mỹ trong Hợp chủng quốc Hoa Kỳ, thậm chí “mất tiêu” luôn trong các “khu bảo tồn” chứ không được thể hiện dưới dạng các tiểu bang. 

Thành ra, mọi quốc gia - dân tộc đều cùng giữ gìn đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc và hun đúc sâu sắc tinh thần quốc gia, để quốc gia được trường tồn trong lãnh thổ thiêng liêng của mình.